Joke Gerritsen en Corine Klapwijk - Praktijk wijzer basisonderwijs

JokeGerritsenenCorineKlapwijk

Praktijk wijzer basisonderwijs

Snel en doeltreffend handelen

u i t g e v e r ij

c ou t i n ho

Praktijk wijzer Basisonderwijs

Snel endoeltreffendhandelen

JokeGerritsenenCorineKlapwijk

bussum2013

3

©2013Uitgeverij Coutinhobv Alle rechtenvoorbehouden.

Behoudensde inof krachtensdeAuteurswet van1912gesteldeuitzonderingenmag nietsuitdezeuitgavewordenverveelvoudigd, opgeslagen ineengeautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, inenigevormof openigewijze, hetzij elektronisch,mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of openigeanderemanier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemmingvandeuitgever. Voor zover hetmakenvan reprografischeverveelvoudigingenuitdezeuitgave is toegestaanopgrondvanartikel 16hAuteurswet 1912dientmendedaarvoorwet telijkverschuldigdevergoedingen tevoldoenaanStichtingReprorecht (Postbus 3051, 2130KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemenvan (een) gedeelte(n) uitdezeuitgave inbloemlezingen, readers enandere compilatiewerken (artikel 16Auteurswet 1912) kanmen zichwenden tot StichtingPRO (Stichting Publicatie- enReproductierechtenOrganisatie, Postbus 3060, 2130KB Hoofddorp, www.stichting-pro.nl).

Uitgeverij Coutinho Postbus 333 1400AH Bussum info@coutinho.nl www.coutinho.nl

Omslag: DigitaleKlerken, Utrecht Binnenwerk: i-krek (YolandeVerhoef), Amsterdam

Noot vandeuitgever Wij hebbenallemoeitegedaanom rechthebbendenvan copyright teachterhalen. Personenof instantiesdieaanspraakmakenopbepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht contact op tenemenmetdeuitgever.

ISBN 9789046903506 NUR 841

Voorwoord Alsdocent/werkbegeleider pabokregenwevan leerkrachten, directies en studenten regelmatigvragenvoorgelegdals: Hoevoer ikeen slechtnieuwsgesprekmet ouders? Watdoe ikaan concentratieproblemenbij een leerling?Hoe zorg ikervoor dat iedere leerlingonderwijs krijgtdat aansluit bij zijnmogelijkheden?Opwelkemanier betrek ikde stille, teruggetrokken leerlingbij de les?Hoepak ik storendgedraghet besteaan?Waarom liepdie lesniet zoals ikwilde?Watheb ikaan reflectie?Hoekan ikmij blijvenontwikkelenals leerkracht? We leiddendaaruit af dat er behoefte is aan snelle, doeltreffendeenpraktische infor matieover uiteenlopende zaken. Zoontstond inhet voorjaar van2012het ideeom eenpraktischegids teontwikkelenvoor het basisonderwijs: eenpraktijk wijzer . Praktijk wijzer Uitgangspuntenvoor dezegids zijndedriebekwaamheidseisenvoor het basisonder wijs: Vakinhoudelijkbekwaam : de leerkracht beheerstde inhoudvan zijnonderwijs. Vakdidactischbekwaam : de leerkrachtmaaktde leerinhoud leerbaar voor zijn leer lingen. Pedagogischbekwaam : de leerkracht zorgt voor eenveilig, ondersteunenden stimu lerend leerklimaat. Dezepraktijk wijzer geeft snel endoeltreffendpraktische tips, stappenplannen, checklistenenadviezendiedirect bruikbaar en toepasbaar zijn.Wehebbenbewust afgezienvan theoretischeonderbouwing.Onzeervaring isdat er inhandboekenen anderevakliteratuur vaak zoveel theoriebeschreven staat, dat leerkrachtendieop zoek zijnnaar praktische informatiedemoedverliezenenniet verder kijken.Wieals nogmeer over eenbepaaldonderwerpwilweten, kande literatuurlijst raadplegen. Deze is tevindenachter elk thema. Jewegvinden inditboek Deonderwerpen zijn ingedeeld in zevenhoofdthema’s. Ieder themaheeft eenaparte titelpaginaen ieder onderwerpeenapartepagina (ineenenkel geval tweepagina’s). Binnenelk thema zijnverwanteonderwerpengeclusterd in rubrieken. Met behulpvanpijltjeswordt verwezennaar gerelateerdeonderwerpenelders in het boek. Deonderwerpen zijnook indebijgevoegdematrix tevinden. Jekuntdaar aflezenwat jeer per onderwerpmeekunt. Bijvoorbeeld: ishetdirect toepasbaar, een checklist of eenvormvan reflecteren?

Praktijk wijzer basisonderwijs

Alswe sprekenover de leerlingende leerkrachthebbenwedat bij voorkeur in eenneutralevormgedaan. Inanderegevallenhebbenwedehij-vormgebruikt, en natuurlijkgaathetdanookovermeisjes envrouwen. Dank Met veel plezier hebbenweaandezeuitgavegewerkt, enonzedankgaatuitnaar ieder dieons opwelkewijzedanookgeholpenheeftmethet tot standkomenvan dezegids. Reageren? Wij zijnbenieuwdnaar je reactieopdezepraktischegids enhoudenons aanbevolen voor suggesties en ideeën. Dezenemenwijmeebij devolgendedruk. Jekunt ons bereikenviawww.coutinho.nl.

Wijwensen jeveelwerkplezier inhet basisonderwijs toe!

Veenendaal/Ede, juni 2013 JokeGerritsenenCorineKlapwijk

Inhoud 1  themacommunicatie

15 17 17 18 19 20 21 21 22 23 24 25 25 26 27 28 29 30 31 32 33 33 34 35 36 37 38 39 40 41 41 42 43 44 45 46

Non-verbale communicatie

1.1 Lichaamstaal

1.2 Lichaamshouding 1.3 Checklist leerkracht 1.4 Checklist leerling

Een goed gesprek

1.5 Randvoorwaardenvoor eengoedgesprek

1.6 Eengesprekvoorbereiden

1.7 Ezelsbruggetjes

1.8 Eenhaperendgesprekvlot trekken

Gesprekstechnieken

1.9 Actief luisteren 1.10 Samenvatten 1.11 Vragen stellen 1.12 Openvragen 1.13 Geslotenvragen

1.14 Vragen stellen indeklas

1.15 Vragendiedoordenken stimuleren

1.16 Complimenteren

Specifieke leerlinggesprekken

1.17 Helpendgesprek

1.18 Helpendgesprekmet jonge leerlingen 1.19 Vermoedenvankindermishandeling

1.20 Conflictoplossendgesprek

1.21 Confrontatiegesprek

1.22 Gesprek stimuleren indeklas

1.23 Reflecterendgesprek 1.24 Diagnostischgesprek

Ouders

1.25 Omgaanmet ouders

1.26 Oudergesprek, voorbereidingenevaluatie

1.27 Huisbezoek, voorbereiding

1.28 Huisbezoek

1.29 Tienminutengesprek, voorbereiding 1.30 Tienminutengesprek, ouderformulier

Praktijk wijzer basisonderwijs

1.31 Tienminutengesprek, het gesprek 1.32 Tienminutengesprek, evaluatie

47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 58 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 67 68 69 70 72 73 74 75 76 77 77 78 80 81 82 83

1.33 Slechtnieuwsgesprek 1.34 Omgaanmet klachten 1.35 Deagressieveouder

1.36 Allochtoneouders, cultureleaspecten 1.37 Allochtoneouders, taalaspecten

1.38 Gescheidenouders

Literatuur

2  themadeleerlingcentraal

Sociaal-emotionele aspecten

2.1 Emoties

2.2 Bozeenagressieve leerling 2.3 Aanpakagressieve leerling

2.4 Faalangst signaleren 2.5 Faalangst aanpakken

2.6 Signalendat eenkindgepestwordt

2.7 Pesten, vijfsporenaanpak

2.8 Digitaal pesten

2.9 Werkenaan zelfvertrouwen

Gedrag

2.10 Oorzakenvan concentratieproblemen

2.11 Overbeweeglijke leerlingen 2.12 Dehyperactieve leerling

2.13 LeerlingmetADHD

2.14 Hoogsensitief

2.15 De leerlingdieafhaakt 2.16 Deonverschillige leerling

2.17 De teruggetrokken, stille leerling

2.18 Werkhoudingsproblemen

Het leren

2.19 Autisme: kenmerkenengedrag 2.20 Deautistvriendelijke leerkracht

2.21 Debeelddenker

2.22 Dyscalculie

2.23 Dyslexie

2.24 (Hoog)begaafdheid

inhoud

2.25 (Hoog)begaafdonderpresteren: kenmerken 2.26 (Hoog)begaafdonderpresteren: aanpak

84 85 86 87 87 88 89 90 91 92 93 93 94 96 97

2.27 Ontwikkelingsachterstand

Onderwijsbehoeften

2.28 Onderwijsbehoeftengroslijst 2.29 SMARTI-onderwijsdoelen

2.30 Leerlingen latennadenkenover leren 2.31 Inaanmerkingkomenvoor eenPGB 2.32 De leerlingmet eenbeperking 2.33 Externedeskundige raadplegen 2.34 Eenprobleem signalerenenhanteren 2.35 Probleemgedrag inkaart brengen 2.36 Onderzoekenwat er aandehand is

Problemenonderzoeken

Literatuur

3  themaklassenorganisatie

99

101 101 102 103 104 105 106 107 108 108 109 110 111 112 113 114 114 116 117 118

De leerkracht

3.1 Klassenmanager 3.2 Onderwijsstijlen

3.3 Jeonderwijsstijl verbeteren

3.4 Eigenschappenvandegeliefde leerkracht

3.5 Eengeliefde leerkrachtworden 3.6 Deaandachtsvolle leerkracht

3.7 Hoeverpruts ikmijn les?

De digitalewereld

3.8 E-mailgebruik 3.9 Facebookgebruik 3.10 Hetdigibord 3.11 Digitalemedia

3.12 Samenwerkenvia tablets 3.13 Gamesmakenals leermiddel

Iets extra’s organiseren

3.14 Eenproject voor debovenbouw 3.15 Een themavoor deonderbouw

3.16 Deouderavond

3.17 Demusical voor groep8

Praktijk wijzer basisonderwijs

119 119 120 121 122 124 125 126 126 127 128 129 130 133 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 148 149 150 151 152 153 154

De leerlingen

3.18 Zelfstandigwerkenenverwerken

3.19 De instroomgroep

3.20 Overgangvangroep2naar 3 3.21 Vangroep8naar hetVO

3.22 Blijven zitten 3.23 Het sociogram

Het lokaal

3.24 Inrichting

3.25 Schoonhouden 3.26 Schoongedrag

Literatuur

4  themalesgeven

Goedonderwijs

4.1 Algemene criteriavoor goedonderwijs

4.2 Eengoede leerkracht

4.3 Pedagogischeaandachtspunten

4.4 Eengoeddoordachte les 4.5 Eenprettige sfeer 4.6 Eengoedewerksfeer

4.7 Eenkrachtige leeromgeving 4.8 Eenmotiverendewerkomgeving

4.9 Opbrengstgerichtwerken: dePDCA-cirkel

4.10 Leerinhoudpakkendaanbieden

4.11 Presentatievaardigheden 4.12 Hogeverwachtingen 4.13 Lageverwachtingen

4.14 Materialen

4.15 Het opzettenvaneenhoek

Voorbereiding

4.16 Voorbereidingophetnieuwe schooljaar

4.17 Eenwerkvormkiezen 4.18 Een circuitmodel opzetten 4.19 Criteria lesdoelen (SMARTI) 4.20 Lesdoelenen leerlingen

4.21 Lesvoorbereiding

4.22 Dedidactischevierslag

inhoud

155 155 156 157 158 159 159 160 161 162 163 164 164 165 166 167 168 168 169 170 172 174 174 175 176 177 178 180 180 181 182 183

Groepsgesprekken

4.23 Kringgesprek

4.24 Regels voor het kringgesprekbijbrengen

4.25 Kleinekring

4.26 Het onderwijsleergesprek

Uitleg en instructie

4.27 Hetdirecte-instructiemodel

4.28 Uitleggen 4.29 Instructie

4.30 Individuelehulp

4.31 Aandacht vasthouden tijdens instructie

Werkenaanopdrachten

4.32 Aanhetwerk…

4.33 Leerlingen reflecterenopde instructie

4.34 Gebruikvanhet stoplicht 4.35 Verantwoordelijke leerlingen

Differentiëren

4.36 Differentiatie in lesstof 4.37 Versnellenen compacten 4.38 Convergentedifferentiatie 4.39 Divergentedifferentiatie

Samenwerken

4.40 Een samenwerkingsles voorbereiden

4.41 Leren samenwerken

4.42 Moeitemet samenwerken

4.43 Groepen samenstellenenbegeleiden

4.44 Samenwerkenbeoordelen

Nade les

4.45 Deafrondingvande les

4.46 Evalueren

4.47 Beoordelenvanwerk

Literatuur

Praktijk wijzer basisonderwijs

5  themaordehouden

184 186 186 187 188 188 189 190 191 192 193 193 194 195 196 197 198 198 199 200 201 201 202 203 204 205 206 206 207 208 209 211 211 212 213 213 214

Preventie

5.1 Het beginvanhet schooljaar

5.2 Waarovermakenweafsprakenen regels?

Oorzaken

5.3 Oorzakenvanordeproblemen 5.4 Wil jeordeproblemen?Weesnegatief

5.5 Als zeover jeheen lopen

5.6 Rustverstoorders

5.7 Storendgedragobserveren

Zo krijg je orde

5.8 Maakelkedagmeteen contact

5.9 Kleineordeverstoringen

5.10 Ordeuitstralen

5.11 Leiderschapuitstralen

5.12 Een time-out

Regels

5.13 Regels opstellen

5.14 Criteriavoor goede regels 5.15 Inoefeneneneffect van regels

Belonen en straffen

5.16 Belonen: wanneer enhoe? 5.17 Positieve feedback 5.18 Valkuilenvanbelonen 5.19 Straffen: wanneer enhoe 5.20 Demaatregelenladder

Zelfreflectie

5.21 Wat zijn jouwopvattingenenovertuigingen?

5.22 Checklist orde

Literatuur

6  themaprofessionalisering

Waarom enhoe

6.1 Waaromprofessionaliseren? 6.2 Zokun jeprofessionaliseren

Groei enontwikkeling

6.3 Professioneel omgaanmetproblemen

6.4 Het functioneringsgesprek

inhoud

6.5 Het beoordelingsgesprek 6.6 Het bekwaamheidsdossier 6.7 Competentieontwikkeling

215 216 217 218 219 220 220 221 222 223 224 225 225 226 227 228 229 230 231 231 232 234 235 236 237 239 239 240 242 243 244 245 246 246 247 248

6.8 Persoonlijkontwikkelingsplan (POP) 6.9 AMORE: richtinggevenaan jewensen

Feedback

6.10 De feedback-boodschap

6.11 Ezelsbruggetjes voor feedbackgeven

6.12 Feedbackontvangen 6.13 360-graden feedback 6.14 Valkuilen feedback

Intervisie

6.15 Vanelkaar leren

6.16 Basismodel intervisie 6.17 DeLOS-OP-methode

6.18 SWOT-analysevoor intervisie

6.19 Mindmapping

6.20 Collegiale consultatie

Werkplezier

6.21 Beginnende leerkracht

6.22 Plezier in jewerkkrijgenenhouden

6.23 Jewerkonder de loep 6.24 Ezelsbruggetjewerkplezier

Literatuur

7  themareflectie

Waarom enhoe

7.1 Zet jegewonebril eens af 7.2 Bovenenonder dewaterlijn 7.3 Vier vormenvan reflectie

7.4 Meningsverschilmet jeduo-collega 7.5 Samenopeen situatie reflecteren 7.6 Onderzoekendehoudingenervaringsleren

Reflectiemodellen

7.7 ABCD-reflectie 7.8 STARRT-methode 7.9 Kernkwadrant

Praktijk wijzer basisonderwijs

7.10 Reflectiecyclus vanKorthagen

250 252 253 253 254 255 256 256 257 258 259 260

7.11 Hetui-model

Reflectietools

7.12 Dewondervraag

7.13 Reflectiemet behulpvanbeelden

7.14 Succesreflectie

Reflectie op lessen

7.15 Reflectieopeen lesdag

7.16 Reflectieopeen individuele les

7.17 Doorlopend reflecteren

7.18 Reflectievragenvoor leerlingen

Literatuur

2

themaDeleerlingcentraal

Voor jou is iedere leerlingbijzonder. Jij kent je leerlingenenweetwat er speelt, ook na schooltijd. Jij ziethet als eenuitdagingvan iedere leerlingde talenten teontdek kenen teontwikkelen. Indit themakun jevindenopwelkemanier je tewerkkunt gaan.

2

paginanummer checklist

concreteadviezen

direct toepasbaar evalueren

reflecteren

signaleren

teamwerken

Sociaal-emotioneleaspecten 2.1 Emoties 2.2 Bozeenagressieve leerling 2.3 Aanpakagressieve leerling 2.4 Faalangst signaleren 2.5 Faalangst aanpakken

58 59 60 61 62 64 65 66 67 68 69 70 72 73 74

x x x x x x

x

x x

2.6 Signalendat eenkindgepestwordt 63

x

x

2.7 Pesten, vijfsporenaanpak

x x x x x x

2.8 Digitaal pesten

2.9 Werkenaan zelfvertrouwen Gedrag 2.10 Oorzakenvan concentratie problemen 2.11 Overbeweeglijke leerlingen 2.12 Dehyperactieve leerling

x x x x x x x x

2.13 LeerlingmetADHD

2.14 Hoogsensitief

x

2.15 De leerlingdieafhaakt 2.16 Deonverschillige leerling

x x x x

56

Themadeleerlingcentraal

paginanummer checklist

concreteadviezen

direct toepasbaar evalueren

reflecteren

signaleren

teamwerken

2.17 De teruggetrokken, stille leerling 2.18 Werkhoudingsproblemen Het leren 2.19 Autisme: kenmerkenengedrag 2.20 Deautistvriendelijke leerkracht

75 76

x x x x

77 78 80 81 82 83

x x x x x x x x x x

2

2.21 Debeelddenker

x x x

2.22 Dyscalculie 2.23 Dyslexie

2.24 (Hoog)begaafdheid

x

2.25 (Hoog)begaafdonderpresteren: kenmerken 2.26 (Hoog)begaafdonderpresteren: aanpak 2.27 Ontwikkelingsachterstand Onderwijsbehoeften 2.28 Onderwijsbehoeftengroslijst 2.29 SMARTI-onderwijsdoelen

84

x

85 86

x x x x

x

87 x x x

88

x x x x

2.30 Leerlingen latennadenkenover leren 89 2.31 Inaanmerkingkomenvoor eenPGB 90 x 2.32 De leerlingmet eenbeperking 91 Problemenonderzoeken 2.34 Eenprobleem signalerenenhanteren 93 x 2.35 Probleemgedrag inkaart brengen 94 x 2.36 Onderzoekenwat er aandehand is 96 x 2.33 Externedeskundige raadplegen 92

x x x x

x x x

57

Sociaal-emotioneleaspecten

1

Emoties Leerlingenmoetenhunemoties kunnenuiten,maarmoetenanderzijds ookmet hunemoties lerenomgaanen ze tot op zekerehoogte lerenbeheersen. Zohelp je ze daarbij (Miedema, 2008).

● Accepteer de emoties . Zet bijvoorbeeldeventueleerger nis opzij enwordniet boos of ongeduldig. Besef dathet uitenvanemotiesnodigkan zijnom teontladen. ● Reageer professioneel . Bepaal opgrondvanpedago gischeoverwegingenof jedeemoties vande leerling bijvoorbeeldhonoreert, corrigeert of afkapt. ● Gebruik eens lichaamstaal . Jehoeftniet altijdmet woorden te reageren.Meelevenkun jebijvoorbeeld ook latenblijkenmet eenknipoogof eenknikjemet je hoofd. ● Vertel dat emotiesuitennormaal ennatuurlijk is. ● Laatde leerling zijngevoelens verwoorden. Luktdat niet, probeer danof jij het voor hemkunt verwoorden.  1.17 Helpendgesprek  1.18 Helpendgesprekmet jonge leerlingen ● Zoek samenuitwatdeoorzaakvandeemoties is. ● Minimaliseer gevoelens van zwakte. Zegtde leerling bijvoorbeeld: Ik kanhet tochniet , kijkdanwathij nodig heeft omweer vooruit tekunnen. ● Voorkomdatde teemotionele leerling zichafzondert of anderszins geïsoleerd raakt, bijvoorbeelddoor hem samenmet eenander aaneenopdracht te latenwerken of samen te laten spelen ineengroepjeophetplein.

Eigenhouding

2

Helpde leerling.

58

Sociaal-emotioneleaspecten

2

Bozeenagressieve leerling Uit onderzoekblijktdat leerlingenniet zomaar lastiggedragvertonen: hetheeft eenoorzaak, en soms zelfs een (onbewuste) bedoeling. Hier vind jevier van zulke ‘bedoelingen’,metdaarnaastmogelijkeaanbevelingenvoor de leerkracht (Dreikurs, 2009).

● Toongeenergernis. ● Wees vastberaden. ● Negeer het gedrag.

Behoefteaan aandacht

● Geef vaakaandacht opanderemomenten. ● Voorkomdatde leerlinggezichtsverlies lijdt inde groep. Vermijddaaromeenmachtsstrijd. ● Respecteer de leerling,maar stelwel duidelijkegrenzen. Probeer hetmethumor en relativeren. ● Voer een individueel gesprekmetde leerling (met als onderdelenoverzicht, inzicht, uitzicht), enverwerkdat ineenovereenkomst. ● Maakookbij deze leerlingonderscheid tussenpersoon engedrag. Zegbijvoorbeeld: Je bent eenbeste knul, maarwat je nudoet kan echt niet. ● Vraagde leerling je tehelpen. ● Laathetnietmerkenalsde leerling joumet zijnwraak oefeningheeft geraakt, endathij in zijnwraakopzet is geslaagd. ● Maakdatde leerling zichdemoeitewaardvoelt. ● Gebruikbemoedigingvanuitdegroep. ● Zorgvoor eenmaatje.

Machtwillen uitoefenen

2

Behoefteaanwraak

Uitingvan onvermogen

● Bemoedigelke inspanning.

● Blijf constructief. Zegbijvoorbeeld: We doendit samen.

 2.3 Aanpakagressieve leerling  2.36 Onderzoekenwat er aandehand is

59

Sociaal-emotioneleaspecten

3

Aanpakagressieve leerling Jekunt eenagressieve leerlingaansprekenmet: Ho, stop even! of: Halt, jij gaat te ver! Maarwat alsdatnietwerkt?

● Vanaf het begin investeren ineengoede sfeer levert veel op. ● Gaerprofessioneelmeeom: reageerniet opemotionele uitsprakenenganiet inopdreigementen. ● Neemeen time-out en stel je reactieevenuit. ● Neem fysiekevenafstand. Loopbijvoorbeeldnaar je stoel en concentreer jeop iets anders. ● Probeer oog tehoudenvoor degevoelens vande leer ling. Laatdatmerkendoor diegevoelens tebenoemen. ● Benoemdeonaantrekkelijke consequentievanhet ongewenstegedragendeaantrekkelijke consequentie vanhet gewenstegedrag. De leerlingkrijgtdandekans zich teherstellen. ● Laatmerkenwathet agressievegedragmet jedoet. ● Als jij het gesprek zoekt, zal de leerlingdiekansmeestal pakken. ● Verwar eengespreknietmet eendiscussie, diemoet je vermijden. ● Laathet even rusten, uitvechtenverslechtertde situatie. ● Geef aanwelkgedrag jewaarneemt. ● Geef aandat jehet getoondegedragniet accepteert. ● Vraagomhet gewenstegedrag.

Investeer ineen goede sfeer. Vathetniet persoonlijkop.

2

Blijf de leerlingals persoon zien. Geef tijdigeen ik boodschap.

Probeer ingesprek te raken.

Alshetniet lukt

● Somsmoet jeeen collega inschakelen. ● Soms kaneenafkoelingsperiodehelpen.

 2.2 Bozeenagressieve leerling

Kijkookeens ophetweblogwww.knaplastig-aps.blogspot.comvoormeer kennis en inspiratie.

60

Sociaal-emotioneleaspecten

4

Faalangstsignaleren Deangst ombij een taak te falenontstaat alsde leerlingbeoordeeldwordt of denkt beoordeeld teworden. Jeherkenthet aanbepaalde signalen.

● Heeft vaakeennegatief zelfbeeldenvindtdathij niets goedgenoegkandoen. ● Is ervanovertuigddathij hetwerkniet aankan, zegt: Ik kan tochnooitwat, of: Dat gaat vast fout . ● Verwachtdathij het fout gaatdoen, zelfs alshet eerder gelukt is. ● Is voorafgaandaanprestatieonnodig zenuwachtig. ● Onderschat eigenkunnen, denktdat anderenbeter zijn. ● Presteertdoor angst en spanning slechter danhij kan. ● Vindthetmoeilijkomaande slag tegaanengeeft snel op. ● Kentde stof voor een toetsprima,maar krijgt tijdens hetmakeneenblack-out. ● Steltuit, wacht af, liegt of verzint smoesjes om ietsniet tehoevendoen.

Overtuigingen

2

Blokkeert

Gedrag

● Is verlegenen/of gesloten.

● Is juistheel druk (hangtde clownuit).

● Piekert teveel. Bijt opnagels. ●

● Krijgthoofdpijn, hartkloppingen, zweethanden, rode vlekken, drogemond,maag- of darmklachten (diarree of braken), hyperventilatievoordathijmoet ‘presteren’. ● Heeft voorafgaandaanprestatie slaapproblemen.

Fysiekeklachten

 2.5 Faalangst aanpakken  2.9 Werkenaan zelfvertrouwen

Meer informatievind jeopwww.gedragsproblemen-leerlingen.info.

61

Sociaal-emotioneleaspecten

5

Faalangstaanpakken Faalangst kan specifiek zijn (bijvoorbeeldalleenbij rekenen),maar zichookuitbrei dennaar andereonderdelenvanhet (school)leven.Wachtdaaromniet te langmet het aan tepakken. Zokanhet (Teitler, 2011).

● Geef positieve reacties.

Bemoedig.

● Leer hempositievedingenover zichzelf te zeggen.

● Vertel dathij foutenmagmaken.

● Stem jeverwachtingenaf op zijn capaciteiten. (Verwacht kleine stapjes: er is tijdvoor nodig.) ● Waardeer de inspanningenniet alleendeprestatie.

2

● Zet vooraf de lesorganisatieophet bord.

Geef duidelijkheid.

● Geef vooraf aanhoeveelwerkde leerlingkrijgt enwan neer het voldoende is.

● Geef snel feedbackover gemaaktwerk.

● Geef voor toetsenaanwat enhoeer geleerdmoet worden (welke inhoud, welk soort vragen). ● Geef de leerlinggeenonverwachteoverhoringof beurt voor het bord. ● Laathem spreekbeurtenniet voor deklashouden. ● Vergelijk zijnwerkalleenmet eerdere eigen prestaties. ● Geef proefwerk- of vaardigheidstraining (of zorgdathij dieelders krijgt). ● Zorgvoor duidelijkeklassenregels.

Biedveiligheid.

Brengvaardigheden bij.

● Leer hemandersmet spanningom tegaan.

● Leer hemhetwerk inoverzichtelijke stapjes in tedelen.

● Houddezeaanpakenkelemaandenvol. ● Houd taakvorderingen indegaten.

Houddevinger aan depols.

● Lichtdeouders in.

● Verwijs eventueel door.

 1.17 Helpendgesprek  1.18 Helpendgesprekmet jonge leerlingen   2.1 Emoties  2.4 Faalangst signaleren  2.9 Werkenaan zelfvertrouwen

62

Sociaal-emotioneleaspecten

6

Signalendateenkindgepestwordt Als jeéénofmeer vandeze signalenoppikt, kanhet zijndatde leerlinggepestwordt.

● De leerling staat vaakalleen.

Indepauze

● De leerlinggaat bij depleinwacht staan.

● Een spel is ‘toevallig’ net begonnenalsde leerlingerbij komt. ● De leerling speeltmeestalmet jongere leerlingen.

● De leerlingwil nietnaar buiten.

● Deandere leerlingen zuchtenen steunenalsdegepeste leerlingeen ideeheeft.

Inhet lokaal

2

● Erwordt veel geroddeld.

● Andere leerlingen laten zichnegatief uit over familie vande leerling. ● Andere leerlingenvindenveel stomvandebetreffende leerling (kleding, uiterlijk, rugzake.d.). ● Leerlingen reagerennegatiever opeen fout vandeze leerlingdanop foutenvanandereklasgenoten. ● Vraagouders of zeonderstaandepuntenherkennen: -Wil nietmeer naar school of zegtdathij ziek is. -Gaat laatnaar school enkomtna school snel naar huis. -Wil bepaaldeklerenniet aannaar school. - Is gauwboos of prikkelbaar. -Wil nietmeer buiten spelenen zithet liefste inhuis. -Wordtniet (meer) uitgenodigdop feestjes vanklasge noten.

Thuis

 2.7 Pesten, vijfsporenaanpak  2.8 Digitaal pesten  2.9 Werkenaan zelfver trouwen  2.17 De teruggetrokken, stille leerling

63

Sociaal-emotioneleaspecten

7

Pesten,vijfsporenaanpak Er zijndiversemogelijkhedenomhetpestenop school aan tepakken. Eéndaarvan is devijfsporenaanpak (VanderMeer, 2003).

● Luister naar de leerlingenneemhetprobleem serieus. ● Overlegmetde leerlingovermogelijkeoplossingenen werkdaar samenaan. ● Zorgvoor deskundigehulp (bijvoorbeeld socialevaar digheidstraining). ● Maakhemduidelijkwathetmetdeander doet. ● Helphem zijn relatiesmet andere leerlingen teverbe teren.  2.9 Werkenaan zelfvertrouwen ● Leguitwat jij als leerkracht gaatdoen: grenzen stellen endie consequenthandhaven. ● Helphem zichaan regels enafspraken tehouden. ● Zorgvoor vervolggesprekken. ● Steundeouders van zowel degepeste leerlingalsde pester. ● Informeer ouders over pestpreventieenpestaanpak. ● Verwijs eventueel door naar deskundigehulp. ● Praat indegroepover hetpestenenover ieders rol daarin. ● Overlegmetdegroepovermogelijkeaanpak, oplossing enhun rol daarin. ● Werk samenmetdegroepactief aaneenoplossing. ● Accepteer pestenniet en zorgdat er eenpestbeleid is. ● Zorgdat allemedewerkers bekend zijnmethetpest beleiden in staat zijnhetpesten indeeigengroep te herkennenenaan tepakken. ● Overlegmet ouders over deaanpak. ● Zorgvoor vervolggesprekken. ● Neemouders serieus.

1Steundegepeste leerling.

2Steundepester.

2

3Steundeouders.

4Betrekde

middengroepbij hetoplossen.

5Neem

verantwoordelijk heid.

Meer informatievind jeopwww.pestweb.nl.

64

Sociaal-emotioneleaspecten

8

Digitaalpesten Digitaal pesten ispestenviade computer (internet) of hetmobieltje. Voorbeelden zijnhaatmails, leugens op tweets, lelijke foto’s opFacebook, of privéfilmpjes aan anderen laten zien. Digitaal pestenbiedtdepester eenaantal ‘voordelen’: het is anoniem, niet aan schooltijdgebonden, ende school heeft erweiniggripop.

Zokun je leerlingenproberen tewapenen tegendezevormvanpesten:

● Negeer pestmails. Als eenpester geen reactiekrijgt, is de lol er snel af. ● Blokkeer deafzender. Als jenietweethoeditmoet, vraagomhulp. ● Loguit bij digitaal pesten. Geef geen reactie,maar ver laatde site. Logeventueel inmet eenanderenaam. ● Vatpestennietpersoonlijkop.Meestal doendigitaal pestende jongerendituit verveling. ● Praat erovermetde leerkracht. Diekanermetdeklas over pratenenervoor zorgendatde leerlingenookde schoolregels voor pc-gebruikop school kennen. ● Praat er overmet jeouders, leerkracht, vriendof vrien dindie jevertrouwt of chatmetwww.kindertelefoon.nl (anoniemehulpverlening). ● Verzamel demails als bewijzen. Dit kanergnuttig zijn bij het achterhalenvandedader enhet oplossenvan hetpesten. ● Zet schuldgevoel opzij. Het isde schuldvandepester. ● Pestniet terug. Datmaakthet erger.

Watdoe jeals je zo’n pest- of haatmail krijgt?

2

Watdoe jeals hetpesten toch doorgaat?

Meer informatievind jeopwww.pestweb.nl.

 2.6 Signalendat eenkindgepestwordt  2.7 Pesten, vijfsporenaanpak

65

Sociaal-emotioneleaspecten

9

Werkenaanzelfvertrouwen Leerlingendie teweinig zelfvertrouwenhebben, lopeneenverhoogd risicoom gepest teworden. Daarom ishet belangrijkom tewerkenaanhet vergrotenvanhet zelfvertrouwen. Zokanhet.

jij… biedt veiligheid.

● Je zetde leerlingklassikaal niet onder druk. ● Jehoudt bij feedback rekeningmet zijngevoelens. ● Jebiedt eenontduikmogelijkheid. Deze leerlingmag bijvoorbeeldbij eenbeurtpassen. ● Jebouwt zelfvertrouwen stapvoor stapmetde leerling op. ● Jegeeft vaak complimenten, bijvoorbeeld zachtjes bij stoel/tafel leerlingof onderwerkeengeschreven complimentje.  1.16 Complimenteren ● Jegooit iets indegroepwaar deze leerlinggoed in is. ● Jegeeftnon-verbaal positieve signalenaf. ● Je zoekt zijn talentenenbuitdatuit, bijvoorbeeldgym of taal. ● Jevraagtnaar hobby’s of interesses buiten school. ● Je stelt takenopwaarinde leerling zal slagen.

stimuleert.

2

● Jeborduurt voort opbehaalde succesjes. ● Jeweetdatditproces tijdkost. LAKS: LangzaamAanKleineStapjes.

● Jebent alert oppesten.

schakeltdegroep in.

● Jehelpt leerlingenomopeen juistemanier hungevoe lens teuiten.

● Jevraagt of ze jouwillenhelpenmet taken.

 2.4 Faalangst signaleren  2.5 Faalangst aanpakken  2.6 Signalerendat een kindgepestwordt  2.7 Pesten, vijfsporenaanpak  2.8 Digitaal pesten

66