Gerjan van Schaaik - Turks op maat

TURKS OP MAAT

Gerjan van Schaaik

Turks op maat

GertJan van Schaaik

c u i t g e v e r ij

c o u t i n h o

bussum 2009

Website Bij dit boek hoort een website met extra materiaal. Deze is te vinden via www.coutinho.nl????

© 2009 Uitgeverij Coutinho b.v. Alle rechten voorbehouden.

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens bestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, me chanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toege staan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk ver schuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uit gave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

Uitgeverij Coutinho Postbus 333 1400 AH Bussum info@coutinho.nl www.coutinho.nl

Omslag:

Noot van de uitgever Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Perso nen of instanties die aanspraak maken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen met de uitgever.

ISBN 978 90 469 0179 3 NUR

Voorwoord

Het Turks is een taal die de laatste jaren, mede door de toegenomen populari teit van Turkije als reisbestemming (vakantie, studie, zaken, familiebezoek), een steeds grotere belangstelling heeft gekregen. Turks op maat kan dankzij het royale formaat van dit boekje in kort bestek een ruime hoeveelheid informatie over deze taal bieden. Dat is een gunstige om standigheid, want voor een relatief ingewikkelde taal is nu eenmaal meer tekst en uitleg nodig. De structuur van het Turks is in aanzienlijke mate anders dan die van het Nederlands en dat maakt het noodzakelijk dat voor een goed begrip van allerlei nuttige zinnetjes voor op vakantie hier en daar toch wat meer gram maticale uitleg vereist is dan men voor een pure vakantiecursus zou verwachten. De vakantieganger zal daar zeker mee gebaat zijn omdat daarmee op basis van elementaire zinsmodellen plus inzicht in de structuur zelf de nodige variatie kan worden gevormd. Dit boek is uiteraard geen complete cursus – toch kan het dienen ter verkrijging van een hoge graad van zelfredzaamheid en als opmaat voor verdere verkennin gen in de Turkse taal. Wat in dit boek geboden wordt zijn een aantal elementaire principes en situatiegebonden zinsmodellen die de reiziger in staat stelt zich met het alledaagse taalgebruik vertrouwd te maken. Daartoe is uitgegaan van prakti sche communicatieve situaties, die, waar nodig, met grammaticale uitleg onder steund worden. Die situaties hebben, zoals verwacht kan worden van een eerste kennismaking, betrekking op begroeten en een praatje maken, winkelen, uitgaan in cafés en restaurants, openbaar vervoer, medische zorg, enzovoorts. Turks op maat is voorzien van een cd en kan worden gebruikt in klassikaal ver band, maar is uiteraard ook geschikt voor zelfstudie. De uitwerkingen van de oefeningen zijn te vinden achter in het boek. Mijn dank gaat uit naar Louise Venselaar, die de achtergrondinformatie over land en cultuur voor haar rekening heeft genomen en de integrale tekst heeft gecontroleerd. De Turkse teksten zijn door Erhan Gürer aan nadere inspectie onderworpen; ik ben hem dan ook zeer erkentelijk voor zijn opmerkingen en correcties.

Kritiek en suggesties zijn altijd welkom! İyi yolculuklar!

Gerjan van Schaaik

Leiden, augustus 2009

Inhoud

Inleiding

7

1 Merhaba !    Hallo!

13

2 Nerede oturuyorsun ?    Waar woon je?

19

3 Affedersiniz, istasyon nerede ?    Pardon, waar is het station?

25

4 Hava nasıl olacak ?    Wat voor weer wordt het?

35

5 Afiyet olsun !    Eet smakelijk!

44

6 Başka ne arzu edersiniz ?    Anders nog iets?

54

7 Misafire gitmek   Op visite gaan

64

8 Boş odanız var mı ?    Heeft u een kamer vrij?

73

9 Vapur saat kaçta kalkıyor ?    Hoe laat gaat de boot?

81

10 Geçmis olsun !    Beterschap!

89

Minimale Grammatica Antwoorden oefeningen

95

113

Woordenlijst Turks – Nederlands Woordenlijst Nederlands – Turks

132 144 159 156

Literatuurlijst

Register

Inleiding

1 Het Turkse alfabet

Het Turkse alfabet is sinds 1928 gebaseerd op het Latijnse schrift en kent 29 letters. De uitspraak van de letters kan als volgt worden toegelicht:

Letter

Naam Nederlands Turks Betekenis

a b

A [ah]

b a k b ak

b a k

= kijk

B

[bè]

b ak = kijk c uma = vrijdag

c ç

C [dzjè]

mana g er

Ç

[tsjè]

tj okvol

ç ok d al

= veel = tak = vlees

d

D [dè]

d al p e t

e

E

[èh]

e t

sj ee s f iets

ş e y = ding

f

F

[fè]

f al

= lot

g ğ h

G [gè]

za k doek

g arson = ober

zie 2.3 zie 2.2 zie 2.5

Ğ

yumuşak g –

H [hè]

h ap

h ap

= pil

ı i j

I İ J

[uh]

d e

sad ı k = trouw(e)

[ie]

b ie t

b i t

= vlo

[zjè]

lo g eren

j eton = telefoonmunt

k

K [kè]

k alk k iel

k alk = sta op k ilo = kilo

zie 2.3 zie 2.3 zie 2.3 zie 2.3

l

L

[lè]

l os l ief m al n ep b o l d u n p oes r adio s alie sj ees

l oş

= schemerig

l if

= vezel

m

M [mè] N [nè] O [oh] Ö [öh]

m al n e? b o l

= goederen

n o ö p

= wat?

= overvloedig

d ö n = ga terug

P R

[pè] [rè] [sè] [sjè] [tè]

p is

= vies

r s ş t

r adyo = radio

zie 2.4

S Ş

s alı ş işe

= dinsdag

= fles

T

t as

t aş

= steen

u ü v y z

U [oe]

r oe m

R u m d ü n

= Turkse Griek

ü

[uu]

t uu t w ar

= gisteren

V [wè]

v ar y ok

= er is

Y Z

[jè] [zè]

j ok z ak

= er is niet = weinig

a z

9

De q [kü], x [eks] en w [dabılyu] komen alleen voor in vreemde woorden en de ğ komt niet voor aan het begin van een woord.

2 Bijzonderheden bij de uitspraak

2.1 Klinkers

Deze worden kort uitgesproken en zijn onderverdeeld in twee groepen, op grond van de tongpositie tijdens het uitspreken.

Voorklinkers:

e

i ı

ö ü o u

Achterklinkers: a

2.2 De stille letter De letter ğ heet yumuşak gè en heeft een tweetal functies. Na een achterklin ker geeft de ğ aan dat die klinker langer wordt aangehouden. Bijvoorbeeld: ağaç [a:-átsj] ‘boom’, ağız [a:-íz] ‘mond’, sağol [sa:-ól] ‘bedankt’, oğul [o:-úl] ‘zoon’, waarin de klinkerverlenging is aangegeven met een dubbele punt, de klemtoon met een accentteken, en de lettergreepscheiding met een streepje. Tussen voorklinkers geeft de letter ğ een zachte j –klank weer: diğer [die-jér] ‘ander’, eğer [ee-jér] ‘indien’, değil [dee-jíel] ‘niet’, öğle [öj-lé] ‘middag’. De k heeft na een achterklinker een harde variant (Turks k alk ‘sta op’ klinkt als het Nederlandse k alk ) en een zachte variant na een voorklinker (Turks k ilo ‘kilo’ klinkt als k ielo ). Zo is het ook met de klankvariatie van de g . Vergelijk: salak [salák] ‘stomkop’ met bebek [bebékj] ‘baby’ en galoş [galósj] ‘overschoen’ met güzel [gjüzélj] ‘mooi’. Ook de klank l heeft na een achterklinker een harde variant (Turks l oş ‘scheme rig’ klinkt als Nederlands l osj ) en een lichte na een voorklinker (Turks l if ‘vezel’ klinkt als Nederlands l ief ). De letters â en û geven aan dat een k of l voor een achterklinker niet hard maar zacht wordt uitgesproken: dükkân [dükkján] ‘winkel’, lâzım [ljázım] ‘nodig’, kâğıt [kja:ít] ‘papier’, lâstik [ljástiekj] ‘(auto)band’. 2.3 Hard en zacht

2.4 Rollende r

De r klinkt als een rollende r . Aan het einde van een lettergreep is er nog eens extra een h –achtige klank te horen. Dus: r esim [re–siem] ‘foto’ en pa r a [pa–ra] ‘geld’, maar: va r [warh] ‘er is’ en du r [doerh] ‘stop’.

10

2.5 Schurende h Aan het begin van een lettergreep klinkt een h zoals in hoera , maar aan het eind ervan als ach ach op z’n Limburgs. 2.6 Klemtoon De klemtoon ligt meestal (maar zeker niet altijd) op de laatste lettergreep.

3 Termen en begrippen

In dit boek worden de volgende grammaticale termen en begrippen gehan teerd:

3.1 Woorden

Woorden bestaan uit klanken en deze worden onderverdeeld in klinkers en me deklinkers. Zoals we zagen in 2.1 zijn klinkers verder te verdelen in ‘voorklin kers’ (e, i, ö, ü) en ‘achterklinkers’ (a, ı, o, u). Sommige medeklinkers zijn ‘stem hebbend’ (net als bij klinkers trillen de stembanden) en ‘stemloos’. De stemloze zijn: ç, f, h, k, p, s, ş en t.

3.2 Woordsoorten

Een zin, of het nu een Nederlandse of een Turkse is, bestaat uit woorden. Die woorden kunnen worden gegroepeerd naar het soort zaken dat ze aanduiden, en dienovereenkomstig, naar welke eigenschappen ze grammaticaal gezien bezitten. We onderscheiden gewoonlijk: Zelfstandig naamwoord Dit soort woorden duiden dingen aan. Deze kunnen concreet zijn, bv tafel , stoel , kof fiekopje , maar ook abstract, bv liefde , honger , angst . Bijvoeglijk naamwoord Met dit soort woorden duid je eigenschappen van dingen aan, bv mooi , hoog , leuk , groot , diep . Werkwoord Met een werkwoord kan je handelingen en gebeurtenissen, maar ook gemoedstoe standen beschrijven, bv lopen , zitten , slapen , eten , drinken , willen , vrezen , denken .

11

Bijwoord Een bijwoord dient ervoor om extra informatie te geven over een bijvoeglijk naam woord of over een werkwoord, zoals in: erg mooi , heel leuk , ontzettend diep , en hard lopen , stil zitten , lang slapen , graag willen . Voorzetsel Met een voorzetsel kun je als het ware betekenis ‘toevoegen’ aan een zelfstandig naamwoord, zoals in: naar de stad , in de keuken , op de tafel , van het boek , van Kat wijk naar Haarlem , onder de bank , tussen deze steden . Lidwoord Hiervan zijn er twee soorten. Een bepaald lidwoord komt voor in de auto en het huis , en een onbepaald lidwoord in een huis . Zulke onderscheidingen zijn relevant, omdat op grond hiervan ook bepaald kan worden wat je voor de verschillenden woordsoorten aan vormvariatie kunt ver wachten: met naamwoorden moet je andere dingen doen dan met werkwoorden. Zo bestaan er voor zelfstandige naamwoorden wel enkel- en meervoudsvormen (bv tafel – tafels en huis – huizen ), maar geen verleden tijdsvorm, die je bij werk woorden wel hebt, bv slaat – sloeg en werk – werkte . Het Turks heeft geen voorzetsels en geen bepaald lidwoord. Onderwerp Dit geeft aan wie of wat de ‘handelende persoon’ is, bv: Fatma slaapt , Het boek ligt op tafel , Die jongen heeft hoofdpijn . Lijdend voorwerp Werkwoorden die uitsluitend iets vertellen over een ‘handelende persoon’ worden on overgankelijk genoemd. Voorbeelden zijn slapen , staan , liggen , en werken . Werkwoor den die aangeven dat de handeling ook betrokken is op iets of iemand naast de han delende persoon heten overgankelijk en hebben dus een lijdend voorwerp, zoals in: Jan schrijft een boek , Marie eet ijs , Piet leest geen kranten , Truus drinkt een kopje thee . Bijwoordelijke bepaling Met een bijwoordelijke bepaling kan je extra informatie geven over allerlei zaken, zoals blijkt uit: Jan schrijft weer snel een boek , Marie eet vaak ijs , Piet leest vandaag geen kran ten , Zoals gewoonlijk drinkt Truus graag een kopje thee in de tuin . 3.3 Zinsdelen Verder is van belang welke functie een woord of woordgroep in de zin vervult. Voor het Turks wordt in elk geval het volgende onderscheiden:

12

3.4 Korte karakteristiek van het Turks

Al snel zal blijken dat het Turks met betrekking tot woordbouw op een geheel andere manier in elkaar zit dan het Nederlands. Het Turks is agglutinatief , dat wil zeggen, dat er, uitgaande van een woordstam (van een naamwoord of werk woord), een hele reeks achtervoegsels (suffixen) aan vast gemaakt kan worden. Met okul ‘school’ kan je niet alleen maken okul-lar ‘scholen’ of okul-umuz ‘onze school’, maar ook okul-lar-ımız ‘onze scholen’. En toevoeging van – da leidt tot: okul-da ‘op school’, okul-lar-da ‘op (de) scholen’, okul-umuz-da ‘op onze school’ en okul-lar-ımız-da ‘op onze scholen’. Zo heb je ook: şehir ‘stad’, şehir-ler ‘steden’, şehr-imiz ‘onze stad’, şehir-ler-imiz ‘onze steden’ en araba ‘auto’ en araba-mız ‘onze auto’. Wat direct al opvalt is de klinkervariatie in de achtervoegsels: de ene keer heb je voor het meervoud – lar , een andere keer – ler . Dat is ook zo bij het suffix voor ‘onze’: – umuz na okul , – ımız na okul-lar , en – imiz na şehr en şehir-ler . In dit boek vatten we die klankvariatie samen door middel van een hoofdletter: voor – lar en – ler schrijven we – lEr , en voor – umuz , – ımız, – imiz en ook –mız noteren we –(I)mIz . Zo zal voorts nog blijken dat het bovengenoemde suffix – da de varianten – de, – ta en – te heeft, af te korten als: – TE.

4 Over vertalingen

Bij het vertalen van de Turkse dialogen is er naar gestreefd zo goed mogelijk een equivalent voor een Nederlandse situatie te vinden. Dat houdt in dat er in het Turks letterlijk soms meer en soms minder staat dan in de vertaling. Dit standpunt is ingenomen om de cursist aan te sporen zich te richten op ‘situatiegebonden vertalen’ in plaats van zich de gewoonte eigen te maken van ‘woord-voor-woord vertalen’.

5 Werkwijzer

Er zijn 10 hoofdstukken met dialogen, die telkens uit vijf delen zijn opge bouwd:

1 summiere culturele informatie 2 dialogen 3 grammaticale toelichting 4 rubriek Uit het hoofd leren ! 5 oefeningen

13

Deel 1 biedt beknopte culturele informatie en is bedoeld als achtergrond waartegen de inhoud van de dialogen gezien kan worden. Deel 2 bestaat uit een serie dialogen, waarin zo veel mogelijk variatie in the matiek en taalgebruik is opgenomen. Deel 3 behandelt kort en krachtig de grammaticale verschijnselen uit de zin nen van de dialogen. Voor een uitgebreider overzicht zij verwezen naar het onderdeel Minimale Grammatica (hoofdstuk 11) achter in het boek. Alvorens tijd te besteden aan de grammaticale uitleg is het nuttig eerst de dialogen op de bijgeleverde CD minstens tweemaal te beluisteren. Uiteraard kunnen de dialogen uit het hoofd geleerd worden en/of via een rollenspel in klassikaal verband verder geoefend worden. Deel 4 bevat biedt een overzicht van de belangrijkste zinsmodellen (kant en klaar) van elk hoofdstuk. Deze kunnen desgewenst van buiten geleerd worden. Deel 5 biedt een aantal oefeningen over de behandelde lesstof. De Antwoor den van de oefeningen is achter in het boek opgenomen (hoofdstuk 12). Tot slot zijn er een Woordenlijst Turks-Nederlands (ca 900 woorden) en Woordenlijst Nederlands-Turks (ca 950 woorden) bijgeleverd, evenals een Literatuurlijst en een Register voor verdere studie.

14

1

Merhaba! Hallo!

 mensen begroeten  jezelf voorstellen

 vragen hoe het met iemand gaat  vragen waar iemand vandaan komt

1.1 Begroetingen

In Turkije is het alleen onder familieleden, goede vrienden en collega’s van gelijke rang en stand gebruikelijk om elkaar met sen ‘jij’ aan te spreken. In ove rige gevallen zegt men siz ‘u’. Voornamen gebruikt men ook onder collega’s en bekenden waar men ‘u’ tegen zegt, maar dan gevolgd door bey ‘meneer’ of hanım ‘mevrouw’, bv Ali bey , Ayşe hanım .

15

Made with FlippingBook Online newsletter creator