Strategisch ontwerpen - Herman Blom & Bas van Lanen

1 • De wereld van het ontwerpen

• Competentie ( competence ) betreft de behoefte om grip te hebben op de omge ving, hiermee doeltreffend te kunnen omgaan en deze te kunnen exploreren, begrijpen en beheersen. • Autonomie ( autonomy ) gaat om de psychologische vrijheid die mensen erva ren om keuzes te kunnen maken. Mensen moeten beslissingsruimte ervaren en niet het gevoel hebben gedwongen te worden of onder druk te staan (Deci & Ryan, 2000; Van den Broeck et al., 2009). Ontwerpprocessen bieden de ontwerper veel mogelijkheden om de drie basis behoeften te vervullen. Met andere woorden: ontwerpactiviteiten lijken prima brandstof te zijn voor het aanwakkeren van menselijke motivatie. Door problemen op te lossen, iets moois te creëren of het leven gemakkelijker te maken, zijn veel ontwerpers direct van betekenis voor anderen. Het gereali seerde ontwerp staat voor een concrete uiting waarmee de ontwerper laat zien voor anderen te kunnen en willen zorgen. De waardering of erkenning die hij hiervoor krijgt, zal zijn gevoel van verbondenheid beïnvloeden. Een kanttekening die we hierbij willen maken, is dat een ontwerp mensen ook bewust of onbewust kan schaden. Denk aan een hacker die malware ontwikkelt om toegang te krijgen tot andermans bankaccount. Wat voor de ene groep nuttig kan zijn, kan juist voor een andere groep zeer schadelijk zijn. Het kan zelfs de bedoeling zijn ommet een ontwerp leden van een andere groep te schaden, om de band met de leden van een eigen groep te versterken (en daarmee erkenning te krijgen van anderen). Zo kan de ontwikkeling van malware voor de hacker leiden tot een verhoging van zijn status binnen het hackerscollectief waar hij deel van uitmaakt. Ook het gevoel van competentie kan met het doorlopen van ontwerppro cessen worden versterkt. De ontwerper is bezig met het creëren van een nieuw product, een nieuwe dienst of een nieuw systeem. Hij dient hiervoor inzicht te krijgen in de omgeving en het probleem dat hij wil aanpakken. Het ontwerp proces draagt direct bij aan begripsvorming. De ontwerper geeft op basis van de verworven inzichten de toekomst vorm en drukt zijn stempel op zijn omgeving. Tot slot raakt het ontwerpproces de behoefte aan autonomie. Een ontwerper fungeert veelal als regisseur van het proces en heeft de uitkomst daarvan voor een deel in eigen hand. Hij kan directe invloed uitoefenen op het proces en het product en hij kan de invloeden van anderen stroomlijnen. Hierdoor zullen veel ontwerpers een hoge mate van autonomie ervaren. De mate van autonomie hangt overigens af van de taakstelling en de invloed van de opdrachtgever. Ook rand voorwaarden als tijd en geld kunnen een negatieve invloed hebben op de ervaren autonomie, omdat ze ontwerpers kunnen dwingen een bepaalde keuze te maken.

30