Edwin Hoffman en Arjan Verdooren - Diversiteitscompetentie

1  Cultuur: overal en nergens

Een hoogleraar zegt: ‘Toen ik begon met lesgeven aan mijn eerste internationa le studentengroep, was ik vaak een beetje ontdaan wanneer studenten me niet aankeken als ik tegen hen sprak. Ik had het idee dat ze niet luisterden of me zelfs niet serieus namen. Toen ik dit aan een collega vertelde, legde hij uit dat veel van onze studenten juist hebben geleerd dat het onbeleefd is om oogcontact te ma ken, vooral tussen mensen van verschillende sociale posities (zoals een student en een docent, of een kind en oudere familieleden). Voor veel van hen voelt het niet respectvol om iemand rechtstreeks aan te kijken tijdens een gesprek, vooral met een hoogleraar.’ Tegelijkertijd is cultuur nergens, omdat ze niet bestaat in een concrete of reële zin. Cultuur is een concept dat door mensen is bedacht en in die zin is het cul tuurbegrip dus zelf cultuur. Cultuur is op zichzelf iets abstracts, ze is een be hulpzaam ‘gereedschap’ om collectieve verschijnselen te analyseren (Baumann, 1996) en om verschillen te benoemen tussen het gedrag en de ideeën van ver schillende groepen (Scollon, Wong Scollon & Jones, 2012). Maar op zichzelf is het een verklaring die niet verklaart: stellen dat een cultuur zus of zo is, biedt geen verklaring, maar is slechts een observatie van een groep mensen of een bepaalde plaats (Bennett, 2005). Het misverstand dat culturen daadwerkelijke ‘dingen’ zijn met duidelijke grenzen die mensen opdelen in apar te groepen en hun gedrag determineren, wordt ‘cultureel essentialisme’ (Holi day, 2011) genoemd. Dit essentialisme proberen we juist te vermijden. Door de verschillende aspecten en complexiteit van culturen te bespreken, trachten we te laten zien dat cultuur een heel relevant verschijnsel is, zonder te impliceren dat het op zichzelf iets doet . 1.1.2 Cultuur en groepen Als mensen spreken over ‘cultuur’, refereren ze vaak aan groepen op basis van nationaliteit: mensen die in hetzelfde land wonen of ervandaan komen, of et niciteit: mensen die een gemeenschappelijke geschiedenis en afkomst hebben. Nationaliteit en etniciteit kunnen overlappen maar zijn niet per definitie het zelfde; er kunnen naties (landen) zijn met verschillende etnische groepen. Mi granten en hun nakomelingen hebben vaak de nationaliteit van het land waarin ze wonen, maar worden daarnaast beschouwd als lid van een andere etnische groep. Soms gebruiken mensen ‘cultuur’ om te refereren aan grotere groepen op basis van geografie, zoals Aziatische, Afrikaanse of zelfs westerse cultuur. Veel voorbeelden in dit hoofdstuk zullen refereren aan cultuur op het niveau van nationaliteit en etniciteit.

28