L. de Blois & R.J. van der Spek - Een kennismaking met de oude wereld

Deel II  •  De Griekse wereld

gedrag. Zij trachtten de rationele, logische denkwijze van de natuurfilosofie toe te passen op deze gebieden. Enkele sofisten kan men beschouwen als pioniers op het gebied van de grammatica en de taalkunde. Radicale sofisten stelden dat wetten en regels niets absoluuts of goddelijks hadden, maar slechts menselijke conventies of afspraken waren.

Figuur 10.11 Griekse schoolscène, afge- beeld op een vaas. Berlijn, Antikenmuseum.

Retorisch onderwijs Het onderwijs in de welsprekendheid kreeg vanaf de vierde eeuw v.Chr. vaste vorm in een schoolsysteem dat zich geleidelijk over de hele Griekse wereld verbreidde. Jongeren uit de elite leerden tussen hun achtste en twaalfde jaar thuis of bij een schoolmeester lezen, schrijven en rekenen. Ze deden bij een leraar kennis op van de klassieke schrijvers in de Griekse literatuur (tussen hun twaalfde en vijftiende jaar) en oefenden zich daarna bij een retor in de welsprekendheid. Een retor had een school op een vaste standplaats en trok niet rond, zoals de sofisten. De be- kendste retor in het vierde-eeuwse Athene was de al genoemde Isocrates (p. 133). Deze onderwijsvormen kostten geld en waren dus niet voor de armen. Door het onderwijs in de retorenscholen ontstond in de Griekse bovenlaag een be- schaafde elitaire spreek- en schrijftaal. De goed opgevoede aanzienlijken kregen een spraak en een culturele bagage die hen onderscheidden van de armen en van parvenu’s die wel rijk waren, maar geen goede opvoeding genoten hadden. De retorica kreeg in de vierde eeuw gaandeweg steeds meer invloed op alle soorten proza en zelfs op het drama. Tegelijkertijd trad in de literatuur een ze- kere verburgerlijking op. In de vijfde eeuw ontleenden de schrijvers veel aan de thema’s van het heldenepos, dat doordrenkt was van de normen en waarden van

144