De brede basis van het sociaal werk - Spierts, Sprinkhuizen, Hoijtink, Jonge, Doorn

1 • Sociale dimensies van ‘sociaal’ werk

het bestaan als deel van het ‘sociale’ van het sociaal werk. Mensen geven hun bestaan zin, de wereld krijgt voor hen betekenis. Het ‘culturele’ vestigt de aandacht op hoe mensen zich oriënteren op waarden en normen en op de expressievormen en communicatiewijzen die ze hanteren. Daarbij kunnen zich nieuwe wegen openen en kan een andere zienswijze op sociale problemen en vraagstukken ontstaan. Werken in de jeugdzorg, de maatschappelijke opvang, in wijkteams, het opbouwwerk, het jongerenwerk of de reclassering betekent werken met mensen die deel uitmaken van een web van bindingen met, en afhankelijkheden van andere mensen en organisaties, instituties en culturen. Voor beroepen waarbij het ondersteunen van mensen tot hun kern gemaakt is, is dat een belangrijk gegeven. Met mensen werken betekent werken met mensen in hun brede sociale omgeving, inclusief instituties als school, werk, overheid en politiek. Het is belangrijk om nog wat dieper in te gaan op het begrip interdependentie . Dit verwijst naar de relatieve autonomie van sociale processen ten opzichte van indi viduele bedoelingen. Mensen brengen met elkaar sociale processen voort die door niemand van tevoren precies zo bedoeld of gepland zijn (bijvoorbeeld inflatie, ste denuitbreiding, oorlogen of beleidsveranderingen). Sociale processen worden daarom ook wel relatief autonoom genoemd. Relatief, omdat zij niet losstaan van individuen die met bepaalde motieven en bedoelingen handelen en daaraan betekenissen toeken nen. Autonoom, omdat zij niet helemaal herleid kunnen worden tot deze individuele bedoelingen en betekenissen; de sociale werkelijkheid oefent daarop ook invloed uit. De Franse socioloog Émile Durkheim (1931) heeft de sociale werkelijkheid daarom ook wel een ‘werkelijkheid sui generis’ genoemd: een eigensoortige werkelijkheid die zich situeert, reproduceert en verspreidt via de talloze relaties tussen mensen en instituties. Interdependentie verwijst dus naar sociale relaties die veelomvattend en van een grotere reikwijdte zijn, en die de bewuste motieven en het handelen van de betrok ken individuen te boven gaan. Niemand, geen enkel individu, wilde de bankencrisis aan het begin van deze eeuw. Toch veroorzaakte de optelsom van talloze individuele handelingen de crisis, die vervolgens weer het gedrag van talloze individuen beïn vloedde. Mensen hadden door de crisis sombere verwachtingen van hun financiële toekomst en hielden de hand op de knip, en bedrijven stelden investeringen uit. Zo verdiepte de crisis zich. Wat mensen verwachten dat er gaat gebeuren, verandert wat er daadwerkelijk gebeurt. Dit fenomeen staat ook wel bekend als het Thomas-theorema . Aan het begin van de corona-uitbraak in Nederland zagen we bijvoorbeeld een run op toiletpapier, omdat men dacht dat er een tekort aan zou ontstaan. Mensen gingen daarom ham steren – met als gevolg dat de schappen van supermarkten in korte tijd daadwerkelijk leeg dreigden te raken.

30