Rigter_Handboek ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigen HD2

1.1 Wat is ontwikkelingspsychopathologie?

dag werkzaam is en dan weer bepaalt hoe de ervarin gen van die dag worden ervaren en gewaardeerd, wat op zijn beurt weer invloed heeft op hoe het verleden wordt gewaardeerd: een in principe eindeloze wissel werking (Sroufe et al. 2005). Dit betekent nadrukkelijk niet dat ervaringen uit het verleden kunnen worden uitgepoetst door ervaringen in het heden, maar wel dat ze anders kunnen worden gewaardeerd. Daarmee is een belangrijk uitgangspunt van hulpverlening ge geven: door andere ervaringen aan te bieden wordt geprobeerd het kind te helpen zijn geschiedenis, bij wijze van spreken, wat zonniger neer te zetten.

1.1.1 Vroeger en nu In de ontwikkelingspsychopathologie wordt, zoals het woord al zegt, de ontwikkelingsbenadering toegepast. Dit betekent dat men uitgaat van de veronderstelling dat gedrag(smogelijkheden) in de loop van iemands leven veranderen, complexer worden. Een 17-jarige jongere is tot veel meer in staat dan een 4-jarig kind. Wat verandert, blijkt vooral de organisatie van het ge drag te zijn. Allerlei mogelijkheden en kenmerken van de 4-jarige en de 17-jarige, zoals emotie, cognitie (‘het denken’), gedrag, lichamelijk functioneren en gezond heid, zijn op elkaar afgestemd en beïnvloeden elkaar wederzijds. Als één aspect verandert, veranderen an dere mogelijkheden mee en verandert ook het geheel, de gehele persoon (Sroufe et al. 2005). Bij het verande ren en complexer worden van allerlei mogelijkheden spelen zowel vroegere ervaringen (de geschiedenis van het kind) als de kenmerken en eisen van de huidi ge situatie een rol. Wisselwerking Dat ‘vroeger’ van invloed is op de huidige kenmerken van een persoon, is al een heel oud uitgangspunt uit de psychologie en is meer dan een eeuw geleden promi nent op de kaart gezet door de psychoanalyse van Sig mund Freud (vergelijk Muris 2005). De oorzaak van psychopathologie ligt echter niet per definitie in het verleden, en daarom gaat men er in de ontwikkelings psychopathologie niet van uit dat vroegere ervaringen voor de volle honderd procent iemands functioneren bepalen. De relatie tussen vroegere ervaringen en huidige ervaringen zijn het best vanuit een wisselwerking te begrijpen. Iemand neemt zijn vroegere ervaringen al tijd mee; deze beïnvloeden hoe hij in het heden staat. Stel dat een jongen in de laatste jaren van de basis school gepest is, dan zal hij deze ervaringen meene men bij de overgang naar het voortgezet onderwijs. Hij zal de kat uit de boom kijken en gedrag van mede leerlingen wellicht eerder dan leerlingen zonder zo’n geschiedenis al dan niet terecht interpreteren als pest gedrag. Omgekeerd kunnen huidige ervaringen een correctie geven op de vroegere ervaringen. Stel dat het kind niet (meer) gepest wordt op zijn nieuwe school, dan zal dat door de bank genomen invloed hebben op hoe hij terugkijkt op zijn eerdere ervaringen. De essentie van deze wisselwerking tussen vroe ger en nu is dus dat de ervaringen uit het verleden beïnvloeden hoe iemand zijn huidige ervaringen in terpreteert en waardeert, en dat de ervaringen uit het heden beïnvloeden hoe iemand terugkijkt op zijn verleden (zie figuur 1.1). Daarmee krijgt ‘vroeger’ een andere invloed, die bij wijze van spreken de volgende

Actuele ervaringen

Geschiedenis ervaringen uit verleden

Figuur 1.1 Geschiedenis beïnvloedt actuele ervaringen en actuele erva ringen beïnvloeden de geschiedenis.

Ontwikkelingsopgave In dit boek is de theorie van de ontwikkelingsopgaven een van de uitgangspunten om de ontwikkeling van kinderen en jongeren te beschrijven. Het idee achter deze theorie is dat een kind (en ook een volwassene) in elke leeftijdsfase bepaalde opgaven moet zien te volbrengen, bijvoorbeeld een veilige gehechtheid tot stand brengen met zijn ouders of leren omgaan met leeftijdsgenoten. Als dergelijke vaardigheden die bij een bepaalde ontwikkelingsopgave horen niet goed worden verworven, wordt de kans op latere proble men groter (zie hoofdstuk 3). Ook dit is een voorbeeld van hoe het verleden mede van invloed is op het heden (en de toekomst). Een van de effecten van het benadrukken van de ontwikkeling is dat een psychische stoornis niet wordt opgevat als ‘iets’ wat een kind of volwassene heeft of kenmerkt, maar als een ontwikkeling die is vastgelo pen of scheefgegroeid. Een psychische stoornis is vrij wel altijd in oorsprong een normale ontwikkeling die echter door bepaalde oorzaken uit de rails is gelopen.

27