Rigter_Handboek ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigen HD2

1 Introductie

Elk hoofdstuk laat ook zien wat er vanuit het perspec tief van de ontwikkelingspsychopathologie bekend is over het voorkomen en behandelen van kinderen met een stoornis en wat we weten van hoe het kinderen met een bepaalde stoornis gemiddeld gezien vergaat. In dit boek werken we voor het gemak met de begrip pen ‘kinderen’ en ‘jongeren’. Vaak gebruiken we ook al leen het begrip ‘kind’, en meestal bedoelen we dan kin deren van verschillende leeftijden. Soms gebruiken we de volgende (specifieke) begrippen: baby’s (0-2 jaar); peuters (2-4 jaar); kleuters (4-6 jaar); schoolleeftijd (6 12 jaar); pubers (11-13 jaar); en adolescenten of jonge ren (12 jaar en ouder). Psychopathologie is de wetenschap waarin psychische stoornissen worden bestudeerd. Deelonderwerpen van deze wetenschap zijn het vóórkomen – de hoe veelheid, het ontstaan, het onderscheid tussen – en de behandeling van stoornissen. Veelal wordt psycho pathologie in één adem genoemd met psychiatrie: de hulpverlening aan mensen die psychisch lijden. Psy chopathologie houdt zich echter bezig met de theo rie over psychische stoornissen, psychiatrie met de hulpverleningspraktijk aan mensen met een psychi sche stoornis (Vandereycken 2008). Men spreekt zo wel van psychiatrische stoornissen als van psychische stoornissen. Deze begrippen zijn inwisselbaar, maar in dit boek gebruiken we het begrip psychische stoornis. De reden daartoe is dat het begrip psychiatrie te veel de gedachte oproept aan ernstige stoornissen en psy chiatrische inrichtingen. Zoals nog volop zal blijken, kunnen psychische stoornissen bij kinderen voorko men zonder dat er sprake is van hulpverlening, laat staan een opname. Henry uit het voorbeeld hiervoor heeft misschien een (zich ontwikkelende) tandartsfo bie, maar een opname is in zo’n geval niet aan de orde. In de ontwikkelingspsychopathologie worden het ont staan en het beloop van psychische stoornissen on derzocht. Ontwikkeling is daarbij het centrale begrip (Cicchetti 2006). Het gaat dan niet zozeer om een mo mentopname van een kind (zoals op een foto), maar om het begrijpen van het proces: hoe is bepaald gedrag bij een kind ontstaan en gegroeid (zoals in een film)? Sinds het einde van de zeventiger jaren van de vo rige eeuw wordt het begrip ontwikkelingspsychopa thologie gebruikt, in eerste instantie vooral binnen de vs (developmental psychopathology; Cicchetti 2006; Luthar et al. 1997; Essau & Petermann 1997b). Van 1.1 Wat is ontwikkelings psychopathologie?

af de negentiger jaren breekt het begrip ook door in West-Europa. In Nederland en België verschijnen dan steeds meer publicaties vanuit dit perspectief (o.a. Goudena 1994; Koot 2000; Prins et al. 1997; De Wit 1997). Toen de voorloper van dit boek in 2002 ver scheen, waren er op het gebied van ontwikkelingspsy chopathologie twee à drie hoogleraren in Nederland en Vlaanderen. Tien jaar later had vrijwel elke univer siteit in Nederland en Vlaanderen een leerstoel op dit gebied. We kunnen concluderen dat de ontwikkelings psychopathologie snel aan invloed heeft gewonnen. De ontwikkelingspsychopathologie is niet zozeer een nieuwe wetenschap, maar een benadering die meerdere inzichten combineert, ervan uitgaande dat ontwikkeling zo’n complex verschijnsel is dat integra tie van inzichten en ervaringen vanuit verschillende invalshoeken nodig is. Geen enkele theorie of weten schap is in staat om een allesomvattende verklaring te geven van de ontwikkeling van (verschillende) psychi sche stoornissen (Cicchetti 2006; Koot 2000). De be langrijkste integratie is die tussen kennis vanuit de ‘ou dere’ wetenschappelijke disciplines. Daarbij worden onder andere de volgende wetenschappen opgesomd (Cicchetti 2006; Cicchetti & Toth 1997): ontwikke lingspsychologie (de studie van de normale ontwik keling); klinische psychologie (de studie van de afwij kende ontwikkeling); (ortho)pedagogiek (de studie van de opvoedkundige praktijk); biologie (waaronder de studie van de lichamelijke rijping en erfelijke aan leg); (kinder)psychiatrie (studie van de psychiatrische stoornissen); sociologie (studie van maatschappelijke normen, waarden en processen); culturele antropolo gie (studie van cultuur); en epidemiologie (studie van verdeling – aantallen, frequentie en spreiding – van ziekten of stoornissen in menselijke groepen). Binnen de ontwikkelingspsychopathologie wordt een tweede vorm van integratie gerealiseerd door inzichten uit verschillende theorieën binnen een bepaalde discipli ne te combineren. Zo wordt gebruikgemaakt van ver schillende theorieën uit de psychologie (de psycho analyse, de leerpsychologie, de cognitieve psychologie en de systeemtheorie), uit de pedagogiek en de ont wikkelingspsychologie (de theorie van de ecologische systeembenadering [Bronfenbrenner 2005] en de the orie van ontwikkelingsopgaven [Goudena 1994]), en uit de biologie (theorieën over erfelijkheid, prenatale programmering en evolutie). Hier volgt als eerste kennismaking met het denken uit de ontwikkelingspsychopathologie een introductie van een drietal belangrijke thema’s.

26