Heijst - Arts-Based Research voor het sociale domein

HOOFDSTUK 1 — Werken met kunst en creativiteit in praktijkgericht onderzoek

andere te maken met het feit dat deze taal statisch is. Een definitie van water in termen van H 2 O laat geen ruimte voor interpretaties of nuances die wel besloten liggen in de verschillende ervaringen die mensen met water kunnen hebben. De taal van de kunst is veelal juist niet-discursief. Kunst gaat om het aanspreken van onze lichamelijkheid en zintuiglijkheid, direct of indirect. Door kunst kunnen we raken en geraakt worden (De Vos, Bos & Jansen, 2018). Dat hebben deze voorbeelden gemeen: het gedicht over water raakt ons en we ‘voelen’ als het ware wat water voor dorstige, verhitte mensen kan betekenen, zoals ook de muziek in de trein ons letterlijk ‘trof’ omdat ze zo goed het lentegevoel van dat moment wist te vangen. Deze dimensie van de menselijke ervaring is moeilijk te vatten in de discursieve taal van de gangbare wetenschap. Daarom is het van belang om – naast discursieve taal – de niet-discursieve taal van de kunst in onderzoek te betrekken. Dat geldt voor onderzoek bij mensen die zeer taalvaardig zijn, maar is natuurlijk des te relevanter voor mensen die minder bedreven zijn in het gebruik van discursieve taal. > Kunst in onderzoek (1) In 2016 en 2017 boden onderzoekers van het lectoraat Innovatieve Maatschappelijke Dienstverlening (Hogeschool Utrecht) een ethisch professionaliseringstraject aan voor sociale professionals uit drie welzijnsorganisaties (Keinemans, Kanne & De Jonge, 2018). Zij waren vooral benieuwd welke impact zo’n professionaliseringstraject zou hebben op sociale professionals en waren geïnteresseerd in vragen als: wat ervoeren de deelne mers aan het traject? Hoe beïnvloedde de professionalisering hun ethische denken en handelen? Om dit in beeld te brengen kregen deelnemers tijdens en na het professiona liseringstraject de opdracht om een verhaal te schrijven, waarin ze de belangrijkste verandering beschreven die ze bemerkten naar aanleiding van de scholing. Ook werd gevraagd om toe te lichten waarom ze deze verandering belangrijk vonden. Onderzoe kers en deelnemers bespraken deze verhalen samen om zicht te krijgen op de impact van het traject, en gebruikten daar op enig moment ook beeldmateriaal bij. De onder zoekers namen afbeeldingen mee – ansichtkaarten met kunst, maar ook afbeeldingen van alledaagse situaties – en vroegen de deelnemers om aan de hand van de kaarten hun ervaringen te delen. Welke afbeelding kon symbool staan voor de impact die ze ervoeren? Welke afbeelding raakte precies die snaar die ook het professionaliserings traject had geraakt? Aan de hand van de afbeeldingen gaven de deelnemers een toelichting op hun veranderingsverhaal. Zo hielp ‘kunst’ de onderzoekers, en de deelnemers, om de impact van het professionaliseringstraject beter te begrijpen. Niet iedereen is ervan overtuigd dat kunst gebruikt kan worden in onderzoek. Een veelvoorkomende tegenwerping is dat kunst een persoonlijke expressie van de kunstenaar is. Deze opvatting kan worden aangeduid als ‘expressivisme’. In de kunsten

18