Jaap van der Stel - Psychische gezondheid

1.3    Biologische en evolutionaire aspecten van menselijk gedrag

quate optie. Mensen hebben daardoor nieuwe psychische mechanismen moeten ontwikkelen en op zichzelf leren toepassen om de stress toch enigszins van zich af te houden. Zo hebben mensen ontdekt dat ze door te reflecteren op hun gedachten, emoties en gedrag, zichzelf in staat kunnen stellen daarop invloed uit te oefenen. Velen lukt dit echter niet of niet voldoende. Het lichaam reageert als volgt: er ontstaan allerlei fysiologische reacties (afgifte van bepaalde stresshormonen zoals adrenaline en cortisol), immunologische reacties, gevoelens van angst en depres sie. Wanneer de stress van korte duur is kunnen deze reacties functioneel zijn, maar als de stress maanden of wellicht jaren optreedt, kunnen allerlei psychische en somatische aandoeningen ontstaan of verergeren. Deze inzichten worden be nut in de cognitieve gedragstherapie. Mensen leren daar hun ervaringen anders te interpreteren, waardoor het hun beter lukt om hun emotionele reacties bij ge beurtenissen die veel stress geven te reguleren. Kennis van de biologie maakt het mogelijk om de werking van psychische stress te doorgronden, de gevolgen ervan te verklaren, en oplossingen te vinden voor pre ventie en hulpverlening. Maar vanzelfsprekend is dat niet genoeg: aanhoudende stress kan ook gepaard gaan met sociale problemen. Denk hierbij aan het overma tig gebruik van alcohol of drugs, het aangaan van schulden en het niet (meer) in staat zijn omdeze ooit op grond van eigen verdiensten af te betalen, allerlei vormen van grensoverschrijdend gedrag. Deze problemen hangen bovendien vaak samen. Het kan een van de achtergronden zijn waardoor ouders kinderen mishandelen. Het is, met andere woorden, nodig om de biologische, de psychologische én de sociale aspecten van stress onder ogen te zien en in samenhang met elkaar te bekijken. Specialisten kunnen het zich permitteren om zich op één probleem te focussen. Werkers in de eerste lijn (huisartsen of wijkverpleegkundigen) of so ciaal werkers (bijvoorbeeld in sociale wijkteams) worden meestal met een klu wen van problemen geconfronteerd. De opgave is dan zulke kluwens proberen te ontwarren zonder zich op één facet ervan te concentreren (bijvoorbeeld een sterk opgelopen schuld) en de rest (zoals de ontstane psychische problematiek of lichamelijke ziekte) te negeren. Er zijn uiteraard veel meer aspecten van het menselijk gedrag die zonder ken nisname van de biologie onbegrijpelijk zijn. Seksualiteit, voortplanting, pijn, de vorming van gezinnen, het opdoen van ervaring met behulp van onze zintuigen, het ontwikkelen van kennis in onze hersenen, zijn maar een paar voorbeelden die we zonder biologische kennis slechts voor een deel kunnen begrijpen. 1.3.4 Wat is specifiek voor mensen? Ook al zijn wij biologisch gezien in diverse opzichten niet uniek, een aantal ken merken heeft zeker bijgedragen aan het succes van homo sapiens op aarde. Wij lopen rechtop, en daardoor zijn onze handen vrij. Voorlopers hadden die handen vaak nog wel nodig om zich voort te bewegen in bomen, maar dat is voor ons niet meer nodig. Onze handen zijn, in het bijzonder vanwege de opponeerbare duim (overigens niet uniek voor homo sapiens: de meeste primaten hebben dit (Roberts, 2015)), zeer geschikt voor het maken en gebruiken van werktuigen om te jagen, te vissen, te wroeten in de aarde, om producten te maken, om muziek instrumenten te bespelen, of om mobiele telefoons te bedienen, zoals in deze tijd iedereen bijna dagelijks doet.

27