Arie Wilschut, Dick van Straaten en Marcel van Riessen - Geschiedenisdidactiek

1  De betekenis van geschiedenisonderwijs

als dat de enige conclusie zou zijn die leerlingen uit de geschiedenis van de Holo caust zouden trekken. We stuiten hier op een grens van het historisch denken. De morele boodschap die bij bepaalde geschiedenislessen als vanzelf aan de orde is, kan lang niet altijd worden genegeerd. Onderwijs heeft immers ook een pedagogische opdracht. Mo rele lessen zijn echter geen zuivere geschiedenislessen. De geschiedenisdocent wis selt daarbij dus tijdelijk van rol. Als we op zoek blijven naar de specifieke rol die historisch denken in dit opzicht kan spelen, valt het oog op de corrigerende en nu ancerende werking die er waarschijnlijk van uitgaat. Kennis over de relativiteit van waarden leidt waarschijnlijk tot een neiging minder rigide te zijn in het maken van onderscheid tussen goed en kwaad. Mildheid van oordeel, begrip voor omstandig heden, grotere verdraagzaamheid voor het andere, minder scherpslijperij en min der onverzoenlijkheid van tegenstellingen zouden daarbij de vruchten kunnen zijn van een geschoold-historische houding. 15 Behalve het wisselende waardepatroon is de rol van afloopkennis een belang rijk aspect dat zou moeten worden betrokken bij het begrijpen van het verleden. Iemand die in een latere tijd leeft, weet wat er uit vroegere ontwikkelingen is voort gekomen en beoordeelt daden en gebeurtenissen uit het verleden daardoor anders dan tijdgenoten die niet over afloopkennis beschikten. Onderzoek heeft uitgewe zen dat mensen vrijwel niet in staat zijn om af te zien van afloopkennis en dat ze daardoor eigenlijk nooit écht in de schoenen van mensen in het verleden kunnen gaan staan. 16 Dit is een van de belangrijkste vormen van tijdgebondenheid die een onoverbrugbare barrière opwerpt tussen mensen uit het verleden en hedendaagse beschouwers. Ook al kan men deze tijdgebondenheid nooit ongedaan maken, toch is het waarschijnlijk nuttig om zich ervan bewust te zijn. Als elke periode op zichzelf wordt beschouwd, met alle mogelijkheden van des tijds die later wél, maar ook de mogelijkheden van destijds die later níét zijn gere aliseerd, wordt het toevallige en onvoorspelbare karakter van historische ontwik kelingen geaccentueerd. Veel ontwikkelingen in het verleden hadden ook heel goed anders kunnen gaan. Niettemin bestaat de gedachte dat gebeurtenissen via oorza kelijke ketens met elkaar samenhangen, dat men er dus een patroon in kan zien dat kan worden beschreven. Historische oorzaken kunnen echter altijd alleen achteraf worden vastgesteld. Van een vast verband tussen oorzaak en gevolg is daarbij geen sprake. Als dat wél het geval was, zou men immers ook de toekomst kunnen voor spellen. 1.1.5 Vergelijking met aangrenzende vakken Wat historisch denken inhoudt, wordt nader geaccentueerd als men geschiede nis vergelijkt met andere maatschappijvakken. Vakken als sociologie, culturele an tropologie, of politicologie – of op schoolniveau aardrijkskunde, maatschappijleer (maatschappelijke vorming) en economie – maken elk op hun eigen manier studie van de menselijke samenleving. Terwijl geschiedenis de nadruk legt op de verschil len tussen diverse tijdvakken en daarmee op unieke omstandigheden en gebeur tenissen, proberen andere maatschappijwetenschappen juist het accent te leggen

29