Arie Wilschut, Dick van Straaten en Marcel van Riessen - Geschiedenisdidactiek

1  De betekenis van geschiedenisonderwijs

Historisch denken is ook van belang omdat het principieel openstaat voor het af wijkende, voor mogelijke verbeteringen en veranderingen in het (immers toeval lig ontstane) heden, voor alternatieven en concurrerende denkbeelden. Zo’n his torisch bewustzijn is daarom kenmerkend voor een open, liberaal-democratische samenleving. Het impliceert het interpreteren van zichzelf als historisch persoon, als kind van de eigen tijd, beïnvloed door de toevallig ontstane omstandigheden, met opvattingen en gevoelens die anders hadden kunnen zijn en ooit nog zullen kunnen veranderen. West-Europeanen die in de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw communistische sympathieën hebben gehad, hadden daar moeite mee na de val van de Berlijnse Muur en de ineenstorting van het communisme omstreeks 1990. Dat ze in een andere tijd en onder andere omstandigheden ook andere opvattingen konden hebben, zou met behulp van een historische denkwijze gemakkelijker te accepteren zijn geweest. Ook fundamentalistisch- en orthodox gelovigen hebben moeite met historisch denken. Zij geloven immers in eeuwige, onveranderlijke waarheden en gaan er daarbij van uit dat hun eigen denken in dit opzicht niet tijdgebonden is. In het kader van tolerantie en openheid zou een meer relativerende opstelling echter van groot belang kunnen zijn. Historisch denken ontstaat niet zo gemakkelijk spontaan. Echt respect voor fundamenteel andere wijzen van bestaan in het verleden wordt moeilijk opge bracht. Vaak wordt over het verleden wat lacherig of vertederd gedaan, of het wordt curieus gevonden, alsof menselijk bestaan vroeger niet zo echt en ernstig was als tegenwoordig. 18 Het relativeren van eigen overtuigingen en gevoelens als historisch gebonden, min of meer toevallig ontstaan en op onvoorspelbare manier veranderlijk, is geen kleinigheid. Voor een open democratische samenleving is het echter ook van fundamenteel belang. Heeft geschiedenis een maatschappelijke functie? In elk geval wordt geschiedenis voor verschillende doeleinden ingezet. In de hierna volgende gedeelten zullen ach tereenvolgens enkele van die doelen worden besproken. De bespreking is gebaseerd op de beschouwingen van enkele theoretici en geschiedenisdidactici die in grote lij nen overeenkomstige doelen aanwijzen waarvoor geschiedenis doorgaans gebruikt wordt of gebruikt is. 19 Daaronder vallen het gebruik van geschiedenis voor het zich vormen van een persoonlijke identiteit of collectieve identiteit, het trekken van prag matische of morele lessen uit de geschiedenis, het gebruik van geschiedenis voor politieke legitimatie, het inzetten van geschiedenis voor religieuze doelen, maar ook het doel geschiedenis te gebruiken voor eigen vermaak of ontspanning, of zelfs alleen met het doel de eigen kennis door te geven aan anderen, al dan niet uit hobbyistische overwegingen. Uit dit scala lichten we de volgende vier hoofdcategorieën: 1 moreel-pragmatische doelen; 2 staatsburgerlijke doelen;

1.2 Functies van geschiedenis

3 identiteitsvormende doelen; 4 kritisch-analytische doelen.

31