Wilschut_van Straaten_Van Riessen_inkijkexemplaar Geschiedenisdidactiek

1.2 – Geschiedenis in de samenleving

beelden van goed of slecht gedrag dan iemand die alleen kennis heeft van het eigen gedrag en dat van mensen in de eigen directe omgeving of mensen uit de eigen tijd. Geschiedenis kan dienen als zedenmeesteres, want de afloop van de verhalen is bekend. Daardoor is beter zichtbaar wat de gevolgen van goed of slecht gedrag zijn dan bij handelingen van mensen in de eigen tijd. Specifieke voorbeelden hiervan zijn het vereren van helden aan wie mensen zich kunnen spiegelen en het herdenken van historische gebeurtenissen met het doel er les sen uit te trekken. Daaraan wordt door sommigen een belangrijke pedagogi sche functie in het onderwijs toegekend. Op een pragmatisch niveau speelt dit als uit het verloop van de geschiedenis lessen getrokken worden met het oog op de toekomst. Zo werd door velen uit het verloop van de Eerste Wereldoorlog de les getrokken dat er nooit meer zo’n oorlog zou mogen ontstaan. Uit bestudering van aanleiding en oorzaken meen de men te kunnen afleiden hoe escalatie van conflicten in de toekomst zou kunnen worden voorkomen. Zulke overwegingen lagen mede ten grondslag aan de Britse appeasementpolitiek ten opzichte van Hitler in de jaren dertig van de twintigste eeuw. Uit het mislukken daarvan werd in de jaren vijftig en zestig van diezelfde eeuw echter weer de conclusie getrokken dat toegeven aan dictators riskant is. 26 Het stellen van heldendaden als voorbeeld en het herdenken van belang rijke historische gebeurtenissen met het oog op de lessen die daaruit geleerd zouden kunnen worden, gaat vaak gepaard met mythevorming. Echte helden blijken zelden te bestaan; eerder leert de geschiedenis dat vermeende helden ook maar gewone mensen waren met hun sterke en zwakke kanten. Het trekken van morele lessen uit de geschiedenis kan op gespannen voet staan met de gedachte dat ieder verleden vanuit zijn eigen context moet worden begrepen. Lessen over goed en kwaad gaan immers uit van bovenhistorische – waarschijnlijk hedendaagse – morele standaarden die dan aan het verleden worden opgelegd. Ook bij de pragmatische lessen uit het verleden ontstaat een probleem, omdat de geschiedenis zich nooit herhaalt en iedere historische situ atie uniek is. Daarnaast maken de onvoorspelbaarheid van historische ontwik kelingen en de tijdgebondenheid van ieder waardepatroon deze hantering van geschiedenis problematisch. Ook al levert geschiedenis geen pasklare lessen op, toch kan er misschien wel een zekere groei van ‘wijsheid’ en bezonkenheid van oordeel van verwacht worden, gebaseerd op grotere mensenkennis en kennis van menselijke cultu ren. De negentiende-eeuwse Zwitserse historicus Jacob Burckhardt wees hier op in zijn veel geciteerde uitspraak dat men door geschiedenisstudie niet zozeer ‘slim voor een volgende keer’ wordt, als wel ‘wijs voor altijd’. 27 1.2.2 Staatsburgerlijke doelen Geschiedwetenschap en geschiedenisonderwijs kwamen tot stand in de negen tiende eeuw, een periode waarin geschiedenis beschouwd werd als van funda-

31