De brede basis van het sociaal werk - Spierts, Sprinkhuizen, Hoijtink, Jonge, Doorn

1 • Sociale dimensies van ‘sociaal’ werk

In de zoektocht naar innerlijke coherentie spelen anderen een belangrijke rol, maar ook idealen in de maatschappelijke context resoneren door in de zelfervaring. Een goed voorbeeld is het schoonheidsideaal. In de renaissance dacht men anders over fysieke schoonheid dan aan het begin van de negentiende eeuw of aan het eind van de twintigste eeuw. Mensen spiegelen zich aan heersende maatschappelijke idealen, in dit voorbeeld zelfs vrij letterlijk. Dat is ook te begrijpen. Zij verwerven meer erkenning en waardering naarmate zij deze idealen nadrukkelijker weten te representeren. Erken ning en waardering behoren tot sociale bestaansvoorwaarden, zoals we in navolging van De Swaan (2015) al stelden. Een duidelijke scheiding tussen zelfervaring en context, tussen binnen- en buiten wereld, tussen het individu en het sociale is dus niet goed te maken. Mensen vormen de maatschappij en de maatschappij vormt hen. Menselijk functioneren is, anders gezegd, in en in ‘sociaal’. Er is altijd sprake van een wisselwerking tussen de mens en zijn sociale omgeving. De laatste jaren is er meer oog gekomen voor deze wissel werking, zoals we dat bijvoorbeeld zien in de literatuur over identiteitsvorming van jongeren die opgroeien in de samenleving (Çankaya, 2020; Sieckelink & Kaulingfreks, 2022). De filosoof Bruno Latour (2005) betoogt dat het ‘sociale’ niet iets abstracts is dat los van mensen, ergens out there bestaat, maar dat het zich juist manifesteert in de relaties tussen mensen en instituties. Zorgzaamheid en cohesie, maar ook onder drukking, discriminatie, marginalisering of schending van mensenrechten hebben gevolgen voor het dagelijks leven van mensen, maar bestaan niet buiten de relaties en concrete praktijken waarbinnen zij gecreëerd en in stand worden gehouden. De impact van het ‘sociale’ op het leven van mensen wordt goed zichtbaar als er een ingrijpende verandering plaatsvindt. Een nieuwe liefde, ontslag, de komst van een kind en het overlijden van een dierbare, maar ook een nieuwe baan en een verhuizing zetten levens op hun kop. Als mensen daarin, al dan niet met steun van hun omgeving, geen nieuw evenwicht vinden, kunnen zij psychische en zelfs fysieke klachten ont wikkelen met soms sociaal disfunctioneren als gevolg. Het is geen toeval dat mensen die professionele hulp zoeken, dat dikwijls doen naar aanleiding van een ingrijpende verandering of een opeenstapeling van ingrijpende gebeurtenissen in hun sociale leven (De Vries, 2008).

1.3.2

Bronnen van steun en stress

In de talloze onderlinge relaties met andere mensen en met instituties vinden we sociale steun. Die steun bestaat in de wisselwerking tussen mensen en instituties waarbij tegemoetgekomen wordt aan basisbehoeften van de ontvanger, zoals affectie, veiligheid, sociale zekerheid en waardering. Aandachtig luisteren, een klopje op de schouder, een innige omhelzing, hulp bij het opstaan, het opsteken van de duim of er gewoon voor de ander zijn op moeilijke momenten: sociale steun kan veel verschil-

32