Inleiding organisatiekunde - Ten Berge, Oteman & Winckels

1 • Inleiding: organisatiekunde in historisch perspectief

Trends in de ontwikkeling van organisaties We maken even een uitstapje naar trends in de ontwikkeling van organisaties in de naoorlogse periode, zoals verkort weergegeven in tabel 1.2, die wij hierna toelichten. We spraken al over de Eerste Industriële Revolutie, die leidde tot massaproductiebedrijven in het begin van de twintigste eeuw. Deze bedrijven hadden eerst weinig last van concurrentie en kritische consumenten. Er was sprake van een aanbiedersmarkt. Daarin ligt de macht – anders dan in een ko- persmarkt – bij de aanbieders. De vraag was groter dan het aanbod – schaarste dus – en datgene wat op de markt werd gebracht, werd toch wel verkocht. De prijs was aanvankelijk de enige beperking: producten werden niet gekocht als ze te duur waren. De beste manier om de winst te verhogen, was vergroting van de efficiency, waardoor de kosten omlaag konden en dus ook de verkoopprijs. De producten werden hiermee bereikbaar voor een grotere groep klanten. In- voering van de lopende band en maximering van arbeidsdeling zijn voorbeel- den van maatregelen die tot doel hadden de efficiency te vergroten (efficiënte firma; zie tabel 1.2). Dit proces was al ingezet in de vooroorlogse periode (zie paragraaf 1.2.1) en werd in de jaren zestig versterkt doorgezet. Toenemend kwaliteitsbewustzijn in de naoorlogse jaren leidde ertoe dat de sturing in de jaren zestig mede kwam te liggen op het streven naar meer kwaliteit (kwali- teitsfirma). Zie in dit verband onder meer kader 1.8. Kader 1.8 Het consumentisme In de jaren vijftig brachten de grote automerken elk jaar een nieuw model op de markt. Het was de tijd van de enorme, benzine slurpende slagschepen met hun over- daad aan chroom en vinnen. In deze tijd, waarin fabrikanten vooral naar elkaar keken en voortdurend probeerden elkaar de loef af te steken, werd minder gelet op zaken als veiligheid en duurzaamheid. Ford introduceerde in 1958 de Edsel, een nieuw mo- del waarvan al spoedig bleek dat het een behoorlijk aantal tekortkomingen had. Dat gebeurde bij andere fabrikanten ook. De Amerikaanse journalist Ralph Nader publi- ceerde hierover een boek onder de sprekende titel Unsafe at any speed en werd daar- mee de grondlegger van het consumentisme. Consumentisme is een beweging in de samenleving die gericht is op de belangen- behartiging van de consument in de ruimste betekenis van het woord. Informatieve- re reclame, informatieve etikettering, betere verpakking, betere kwaliteit en betere prijsaanduiding zijn bijvoorbeeld te danken aan de activiteiten van deze beweging. Tegenwoordig is consumentisme volledig geïnstitutionaliseerd, met organisaties als de Consumentenbond en Vereniging Eigen Huis.

34