Jan Bijlsma & Hay Janssen - Sociaal werk in Nederland

1 ƒ De Nederlandse verzorgingsstaat

extra’s. Ook in samenlevingen waarin de overheid voorziet in ondersteuning bij rouwverwer king, bieden familieleden elkaar ondersteuning en troost. De geschiedenis van de verzorgingsstaat laat een aanvankelijk toenemende en later ook weer afnemende overheidsbemoeienis zien. Die ontwikkeling zagen we geïllustreerd in fi guur 1.1. In de loop van de geschiedenis zien we dat de overheid soms taken overneemt die eerder door mensen in familieverband werden opgepakt, zoals de verzorging van zieken of mensen met een handicap. Op andere momenten stoot de overheid weer taken af die ze eerder wel financierde of regelde, zoals het helpen van mensen bij het invullen van formulieren. Ook zien we dat de overheid soms zaken die mensen eerder individueel via de markt voor hun reke ning namen, collectief gaat regelen, zoals de basisverzekering voor ziektekosten. En ook hier komt het tegengestelde voor, als de overheid zich bijvoorbeeld terugtrekt uit de verzekeringen tegen gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid en mensen deze zelf laat regelen. In grote lijnen bestaan er in de samenleving drie mechanismen om het sociale leven te coördineren: de overheid, de markt en het particulier initiatief. De Scandinavische socio loog Abrahamson zette dit drietal in een figuur: de welfare triangle (welvaarts- of ver zorgingsdriehoek, zie figuur 1.2). 8 Bij elk probleem in de samenleving kan de volgende vraag gesteld worden: waar in de drie hoek laten we het regelen? De figuur van de driehoek maakt ook duidelijk dat het geen tri lemma is waarin exclusief voor een van de drie mechanismen gekozen moet worden. In een samenleving kan bij een probleem gekozen worden voor een van de drie mechanismen of voor een hybride constructie waarin elk van de driemechanismen een rol speelt. Demanier waarop thuiswonende ouderen hulp en ondersteuning krijgen, is daarvan een mooi voorbeeld. Wan neer deze ouderen persoonlijke verzorging nodig hebben, worden de kosten hiervoor vergoed door de zorgverzekeraars (markt) als onderdeel van het basispakket dat door de rijksoverheid wordt vastgesteld in de Zorgverzekeringswet. Deze persoonlijke verzorging wordt vervolgens uitgevoerd door zorgverlenende bedrijven en instellingen (markt) die daarvoor door de zorg verzekeraars gecontracteerd worden. De gemeentelijke overheid verzorgt daarnaast eventuele huishoudelijke hulp en dagopvang in het kader van deWmo. Ook zullen de kinderen en klein kinderen in veel gevallen hun (groot)ouders helpen (particulier initiatief), eventueel daarbij ondersteund door vrijwilligers van de Zonnebloem of een andere vrijwilligersorganisatie (ook particulier initiatief). Ouderen kunnen bovendien op eigen initiatief nog mensen inhuren om aan hen diensten te leveren (markt). Markt, overheid en particulier initiatief zijn drie mechanismen om het sociale leven te co ordineren. Ze verschillen nadrukkelijk van elkaar wat betreft essentiële functies, doelen en

reguleringsprincipes. De essentiële functie van de overheid is regeren; het totstandbren gen, voeren en uitvoeren van overheids beleid voor en namens de hele samenleving. Een organisatie van particulier initiatief be hartigt groepsbelangen en verleent diensten op een maatschappelijk deelterrein zonder daarbij naar winst te streven. Op de markt functioneren ondernemingen ook op een

markt

overheid

particulier initiatief

FIGUUR 1.2

De welfare triangle

32