L. de Blois & R.J. van der Spek - Een kennismaking met de oude wereld

Inleiding

De oude geschiedenis is de historie van de bakermat van de Europese en isla mitische beschavingen. De islam breidde zich vanaf zijn ontstaan (Mohammed stierf in 632) heel snel uit door de creatie van het kalifaat, dat zich uitstrekte van Marokko in het westen tot de Indus in het oosten. De nieuwe religie vestigde zich ook verder naar het oosten en zuiden. Europese instituties, cultuur en christelij ke religie verbreidden zich na de Europese ontdekkingsreizen van de zestiende eeuw en met name het koloniale imperialisme van de negentiende en twintigste eeuw over de hele wereld, zij het steeds in interactie met lokale culturen. Het begin ligt in de landen rondom de Middellandse Zee, en in het bijzonder in de cultuurcentra van het oude Nabije Oosten enerzijds en de antieke Grieken en Romeinen anderzijds. Tal van zaken die de westerse en islamitische culturen heden ten dage bepalen, zijn daar in de periode van 3500 v.Chr. tot 500 n.Chr. ontstaan. Te denken valt aan het christendom, dat in Palestina uit het jodendom voortkwam en in het Romeinse Rijk zijn wijsgerige bagage en organisatorische vormen opgedaan heeft; de islam, die veel heeft overgenomen uit de joodse, christelijke en Griekse tradities; de wijsbegeerte, die ondenkbaar is zonder de Griekse filosofie; het recht, dat grotendeels voortgekomen is uit het Romeinse recht; de opvoeding in de Griekse en Latijnse literaire cultuur, die tot in onze dagen doorwerkt in het voortgezet onderwijs; de bouwkunst, de beeldende kun sten, de letterkunde en de wetenschap, die ontstaan zijn uit Griekse vormen van denken. Dit wil overigens niet zeggen dat de oudheid alleen daarom interessant is. Dit tijdperk is ook op zichzelf een boeiend onderdeel van de menselijke geschie denis. Bovendien levert de oude geschiedenis een prachtkans om vergelijkende studies uit te voeren. Allerlei processen, verschijnselen en verbanden die wij in meer recente perioden van de geschiedenis belangrijk vinden, zijn ook in de oudheid aanwezig geweest. Als voorbeelden zijn te noemen: het ontstaan van staten en steden en het bestuur ervan, sociale stratificatie, de totstandkoming van besluiten, het ontstaan van expansie en de terugslag ervan op de maatschap pelijke verhoudingen en het denken, wederzijdse culturele beïnvloeding (accul turatie- en integratieprocessen) en ontwikkelingen in godsdienst en filosofie. Ze zijn tegelijk eender en toch anders. De gedachte dat de oudheid de bakermat van de westerse cultuur is, houdt niet in dat de oudheid nog voortleeft. De oudheid is weg, zoals de jeugd weg is bij de grijsaard. Het is de moeilijke taak van de historicus een zo betrouwbaar mogelijk beeld te scheppen van die verleden tijd.

11