L. de Blois & R.J. van der Spek - Een kennismaking met de oude wereld

10  •  De klassieke periode

den handhaven. In de derde eeuw v.Chr. was de kans verkeken; de Griekse stad- staten in Zuid-Italië en op Sicilië werden toen ondergeschikt aan Rome. De Grieken in het westelijke Middellandse Zeegebied hebben originele en belangrijke bijdragen geleverd aan de Griekse literatuur, filosofie, kunst en bouwkunst en hebben als eersten de volken van Italië, Gallië en Spanje in aan- raking gebracht met de Griekse beschaving. Zij hebben daardoor de vérgaande overname van Grieks cultuurgoed door de Romeinen, Galliërs en andere West- Europeanen die naderhand plaatsvond, voorbereid. De Griekse stadstaten hebben een aantal kenmerken gemeen, waardoor het mo- gelijk is iets te zeggen over hun economie. Ze hebben alle ongeveer hetzelfde klimaat en liggen niet ver van de kust van de Middellandse Zee. Al die steden vormden ook nog eens een netwerk. Dit was een goede voorwaarde voor han- del. Toch was landbouw, net als in het Nabije Oosten, de basis van de economie – al was het wel een wankele basis. Hij was afhankelijk van regenval, die in de meeste plaatsen niet veel uitkwam boven de 250 millimeter per jaar, een voor- waarde voor voldoende oogst. Eens in de drie jaar was er wel een misoogst en dat maakte stadstaten kwetsbaar. Bevolkingsgroei was algauw een probleem en erf- deling leidde snel tot armoede, omdat de percelen te klein werden. Oplossingen voor dit probleem zocht men in de ontginning van nieuw land, intensivering van de landbouw (nieuwe gewassen telen die verhandeld konden worden) en kolonisatie. Vooral Athene was volledig afhankelijk van graanimporten uit het Zwarte Zeegebied. Het exporteerde olijfolie en keramiek, maar het belangrijkste exportproduct was zilver. Athene had het geluk grote zilveraders te vinden in Laureion op Attica. Met dat zilver kon het graan kopen, schepen bouwen en zo een imperium opbouwen (de Delisch-Attische Zeebond), waardoor het nog meer zilver binnenkreeg uit de contributies. Het is een sprekend voorbeeld van hoe een injectie van geld (zilver is tegelijkertijd geld en een goed) een stimulans kan zijn voor economische groei. De Griekse wereld was de eerste die op grote schaal munten als geld gebruikte. Ze verschilde daarin van het Nabije Oosten, waar ongemunt zilver alle functies van geld vervulde (zie 6.3). Gemunt geld werd enige tijd voor 550 v.Chr. uitge- vonden in Lydië. Het ontstaan en het succes van gemunt geld in de Griekse wereld is onderwerp van een lang debat. De eerste Lydische munten waren gemaakt van electrum, een natuurlijke legering van zilver en goud. Na de verovering door de Perzen in 547 werden er nog meer van dit soort munten geslagen. Munten waren aanvan- kelijk waarschijnlijk helemaal niet bedoeld als ‘geld’. De koningen maar ook an-

10.9 De economie van de Griekse stadstaten

151