Herman Veenker, Henderien Steenbeek, Marijn van Dijk en Paul van Geert - Talentgerichte ontwikkeling op de basisschool

1 Achtergronden van een dynamische visie op leren en ontwikkeling

voor een goed begrip van nieuwe informatie. Vygotsky gebruikt het belang van deze voorkennis voor het beschrijven van kennis met behulp van de begrippen zone van actuele ontwikkeling en zone van naaste ontwikkeling . Het eerste begrip duidt op datgene wat de leerling zelfstandig in een bepaalde context laat zien aan handelen, het tweede begrip heeft betrekking op het ontwikkelingsperspectief. Preciezer gezegd gaat het bij het uitvoeren van een taak om de afstand tussen datgene wat een leerling zelfstandig kan uitvoeren en datgene wat deze leerling met enige begeleiding of hulp van een volwassene zou kunnen uitvoeren. Stel dat een leerling bijvoorbeeld bij het rekenen al kan optellen, aftrekken, delen en vermenigvuldigen. De leerling kan dan nog problemen hebben met het maken van breuken. Zonder hulp kan de leerling de opgaven niet maken, maar met ondersteuning van de leerkracht zal het mogelijk wel lukken. Nadat de leer ling het met ondersteunende hulp wel voor elkaar heeft gekregen, lukt het ook al leen. De leerkracht stelt zich hierbij op als medeonderzoeker, het probleem wordt in co-constructie opgelost. De leerkracht zegt hierbij niet voor, maar probeert de redenering van de leerling te volgen en te sturen. In dit verband is de term scaffolding door Wood (1976) ontwikkeld. Het begrip scaffolding heeft betrekking op een bepaalde manier van begeleiden, waarbij de volwassene – iemand met expertise op een bepaald onderwerp of vakgebied – stapsgewijs die ondersteuning biedt die maakt dat de leerling de taak met steeds minder begeleiding en uiteindelijk zelfstandig kan uitvoeren. Vygotsky reserveert een belangrijke rol voor het schrift als product van cul tuur. Dankzij het schrift is het mogelijk het hier-en-nu te overstijgen; het maakt het verleden toegankelijk, het kan als extern geheugen dienen en het maakt ab stracties mogelijk. Dit is voor de ontwikkeling van het denken van belang. Het schrift ontwikkelt zich niet spontaan maar wordt typisch ontwikkeld in interactie met oudere en meer competente cultuurdragers, in de sociale interac tie van het onderwijs. De beheersing van het schrift is iets wat elk kind onder invloed van een be paald onderwijsproces voor zichzelf als dynamische vaardigheid gaat construeren. In de visie van Vygotsky is het de rol van de leerkracht taken te ontwerpen en aan te bieden die zich boven het niveau van de zone van de actuele ontwikkeling en binnen de zone van naaste ontwikkeling bevinden. Het werk van Vygotsky is van grote betekenis voor dit boek. De eerderge noemde driehoek leerkracht – leerling (klas of groep) – taak is op bijzondere wijze door Vygotsky uitgewerkt. Een van de kernpunten van dit boek gaat over de wijze waarop de interactie in deze driehoek optimaal kan worden benut. Vygotsky legt hiervoor een dynamische basis door af te stappen van het belang van leeftijdsfase. In plaats daarvan maakt hij onderscheid tussen het actuele ontwikkelingsniveau en de zone van naaste ontwikkeling van een leerling. Hiermee staat Vygotsky niet voor een onderwijsvolgend maar voor een onderwijsontwikkelend concept.

36