Leerboek Psyche en Brein - Jakop Rigter & René Diekstra

1.2 Hersenen lijken op spieren

mensengegeven,omdathunbreinwat snellerachteruitgaat.Maarhet isookeen heelnuttigadviesaan jongeren.

IN HET KORT Dit is de samenvatting van de paragraaf.

Bron8 Je stimuleert jehersenendoor je routines teveranderen.Zoalsmet links leren schrijven als je rechtshandigbent

inhetkort Hersenen zijn tevergelijkenmet spieren. Jemaakt ze sterkdoorveel teoefe nen. Jehersenen zijn train-enkneedbaar.Ditnoemenweplasticiteit.Oefe ning zorgtervoordatermeernieuwehersencellenwordenaangemaakten datverbindingen tussendehersencellen sterkworden. Jehersenenworden dangroterén jebegrijptmeervandewereld.

A Aan het eind van de paragraaf staat het antwoord op de quizvraag.

Onjuist.Aanleg speeltwel een grote rol inhoe slim iemand is,maar als je opgroeit in een omgevingwaarin jehersenen veelwordenuitgedaagd en als je veel oefent,kun je jehersenen slimmermaken.

A

Hoofdstuk 1 Je lenige brein

| 17

7

Samenvatting

Samenvatting Hier lees je de belang rijkste informatie uit het hoofdstuk nog een keer.

Hoe jouwbrein functioneertenhoehet inde toekomstgaat functioneren, isafhan kelijkvan jeerfelijkeaanleg,vande invloedenuitdeomgevingop jouwhersenen, envan jeeigen inzetofteweloefening.Dehersenenkunnen zichenormgoedaan passen;ditwordtplasticiteitofkneedbaarheidgenoemd.Hoemeer je jehersenen belast,hoe sterker zeworden (‘werkmaakt sterk’).Ookkun je jeanderehersenhelft stimulerendoormet jeanderehand tegaan schrijven. Er zijngrenzenaanwat jeaan jebreinkuntvormen.Dezegrenzenwordenmede bepaalddoor jeerfelijkeaanleg. Bijdegeboortehebbendehersenenenormveelverbindingen tussende zenuwcel len.Sommige zenuwcellenhebben contactmetwel15.000andere zenuwcellen.Wel keverbindingenblijvenbestaanen sterkworden,wordtbepaalddoordeervaringen dieopgedaanworden.Verbindingendienietgebruiktworden, zullenverdwijnen.Dit wordt pruning (terugsnoeien)genoemd.Deverbindingendieveelwordengebruikt, worden sterker.Hiervoorgebruikenwedeuitspraak ‘use itor lose it’ .Deverbindin gendieoverblijvenvormen complexe samenwerkingsverbanden,oftewelnetwerken. Er zijnperiodenwaarinomgevingsinvloedenheelgrotegevolgenkunnenhebben voorhetontstaanenontwikkelenvanbepaaldeverbindingenennetwerken:de gevoeligeperioden.De zwangerschapendepuberteit zijnvoorbeeldenvan fasen waarinveelgevoeligeperiodenvoorkomen. Deomstandighedendiedeontwikkelingvan jouwbreinbeïnvloeden,heb je, zeker als jegeenkindmeerbent,enigszins ineigenhand.Doorgezondgedrag, zoalsge zondetenenvoldoende slapen,endoorveel teoefenen,krijg je sterkeverbindingen in jebreinendaardoorgespecialiseerdehersenen.Eengoedenachtrustverlaagtde kansophetontstaanvandepressiviteit.Gezondetendraagtbijaandevormingvan myeline.Dooroefeningworden je cognitieveprestatiesbeter. Ookvriendschapdraagtbijaangezondehersenen.Mensenmetvriendenhebben meervandehersenstofjesdopamineenoxytocine,endie stofjes zorgenvoorbetere prestatiesvandehersenen.Vooraldehippocampus speelteen rolbijhetopslaan vankennis. Doorongezondgedragenongezondeomstandighedenkunnenverbindingen in je hersenenafstervenofnooitgoed totontwikkelingkomen.Voorbeeldenvannegatie veomgevingsinvloeden zijnalcohol-endrugsgebruik en teveel stress.Een teveelaan stresskanwordengemetendoordehoeveelheid cortisol in je lichaam tebepalen. Negatieve invloeden tijdensde zwangerschaphebbendegrootstenadelige invloed ophet zichontwikkelendebreinvanhetongeborenkind.

Extra: het sociale brein

Extra: het sociale brein

hetbreinvanmensenendieren Vrijwelallediersoortenhebbeneenbrein.Hoegrooteenbrein isenhoegrootde verschillendeonderdelenervan zijn,verschiltperdiersoort.Ookwatdediersoor tenmethunbreinkunnen isverschillend.Mensen zijn slimenkunnengoedden ken,maarveeldiersoorten (denkaandolfijnen,mensapen,maarbijvoorbeeldook kraaienen raven) zijnookheel slimenkunnenook complexeproblemenoplossen. Vogels zijnmuzikaalen sommigewalvisachtigenwaarschijnlijkook.Ooitdachtmen datalleenmensen zichkonden inleven inwatanderemensendenkenenvoelen, maarnuwetenwedatheelveelanderedierendatookkunnen.Zokaneenhond tot opbepaaldehoogteaanvoelenof zijnbaasjeverdrietig is.

Extra Paragraaf voor als je verder wilt lezen.

Er zijndusveelovereenkomsten tussenhetbreinvanmensenendieren,maarhet is wel zodatmensenhetdenken,musicerenen inlevenopeenhogerniveaubeheer

32 |

sen.Deverschillen zijndusnietabsoluut, maar relatief.Natuurlijk zijnernogmeer vaardighedendiemensenbeterbeheer sendananderediersoorten.Enhet isook zodatveeldiersoortenvaardigheden bezittenwaarin zebeterof slimmer zijn danmensen.Mensenhebbeneenneusen kunnendus ruiken,maarhonden zijndaar veelbeter in.Degrijzenotenkraker,een kraaiensoortuitNoord-Amerika,verstopt elkeherfstwel20.000pijnboompitten.Hij gebruikthonderdenverschillendeplekken verspreidoverenkelevierkantekilome ters.Demeestevindthij terug inwinteren lente.

Hoofdstuk 1 Je lenige brein

Woordenlijst

Bron22 Hondenkunnenbeter ruikendanmensen.Daaromworden honden ingezetopvliegveldenomverbodenmiddelenop te sporen inkoffers

Anderwoordvoorhersenen.

brein

Als je zietdat iemand zichmet eenhamerhard op zijnduim slaat, voel jijdiepijndan ook?

Q

Denkprestaties, zoals concentratie,geheugenen raadselsoplossen.

cognitieve prestaties

Hormoondatwordtaangemaakt in reactieop stress.Alshet cortisolniveau te lang te hoogblijft,dankandat slecht zijnvoordegezondheid. Iemanddiedepressief is,heeft langdurig lastvan somberebuien.Eendepressieve persoonkannergensvangenietenenheeftnegatievegedachtenover zichzelfende wereld. Hersenstofjedateronderanderevoor zorgtdat zenuwcellengoedmetelkaarkunnen communiceren. Deaanlegdiemetheterfelijkmateriaalvanoudersophunkinderenwordtovergedra gen.Hoegoed jeergens inkuntwordenals jeveeloefent,wordtmedebepaalddoor je erfelijkeaanleg. Periodewaarindeontwikkelingvaneenbepaalde cognitieve functie (zoals taal)ofeen lichaamsdeeloforgaanerg snelgaat.Dezeontwikkeling isafhankelijkvandeaan-of afwezigheidvanprikkelsuitdeomgeving. Dehersenen zijnverdeeld ineen linkerhersenhelfteneen rechterhersenhelft.Zijvervul lenverschillende functies. Je rechterhersenhelft stuurt je linker lichaamshelftaanen je linkerhersenhelft stuurt je rechter lichaamshelftaan. Deelvandehersenendatvooralactief isalsmensen informatieopslaan inhun geheugen. Vettige stofdiede zenuwcel isoleert.Hierdoorworden signalen snellerdoorgestuurd vandeenenaardeandere zenuwcel. Eengroepgespecialiseerde zenuwcellendie intensiefmetelkaar samenwerkenbijhet tot standbrengenvaneenbepaaldevaardigheidofgedachte. Hetherhalenvanvaardighedenofhet repeterenvankennis.Oefening isnodigom bepaaldeverbindingenennetwerken in jehersenen sterk temaken. Jegroeitopbinneneen socialeomgeving, zoals je familie, school,vrienden,maatschap pijen cultuur. Jegroeitookopbinneneen fysiekeomgeving, zoalshet landwaar je woont. Hersenstofjedatvooralvrijkomt tijdensprettige relatiesmetanderemensen (enook huisdieren). Mogelijkheidvandehersenenomdoorervaringen teveranderen.Ookwelkneed baarheidgenoemd.Alsmensen iets leren,verwerven zenieuwe informatie.Omdit te onthoudenmoetenerblijvendeveranderingen inhetbreinplaatsvinden. Orgaanwaarmeewekunnendenken,voelenenhandelen.Ookwelbreingenoemd.

cortisol

depressiviteit

Woordenlijst Aan het eind van het hoofdstuk staat een lijst met de belangrijkste woorden en de uitleg.

| 33

dopamine

erfelijkeaanleg

gevoeligeperiode

hersenen

hersenhelft

woordenlijst

hippocampus

myeline

netwerk

oefening

omgeving

oxytocine

plasticiteit

| 37

| 7