Oedzge Atzema, Ton van Rietbergen, Jan Lambooy en Sjef van Hoof - Ruimtelijke economische dynamiek

1.1 Deherontdekkingvandeeconomischegeografie

gen door hun hogere ziektedruk voor een lagere productiviteit en zijn daar meeeenremopontwikkeling.Hoewel zedankbaarwarenvoorderehabilitatie van geografische factorendie door Landes op gangwas gebracht vonden veel geografenhem tever gaan.Het deed ze teveel aanhet vroegeredeterminisme denkenmaar Landes heeft ontegenzeggelijk de belangstelling voor de econo mische geografiedoen toenemen. Landes bracht nadrukkelijk de geografie als verklarende variabele voor wel vaartsverschillen naar voren, maar over het algemeen concentreren econo misch geografen en historici zich op de wijze waarop samenlevingen geor ganiseerd zijn (rechtssysteem, onderwijs, ondernemersklimaat). Een mooie anekdotedaarover biedt deZwitserse economischhistoricusPaul Bairochdie ooit schreef: ‘Kleine landen zijn het die ingesloten liggen tussen vaak vijan dige buurlanden, afgesloten van zee en zonder natuurlijke hulpbronnen of bodemschatten. Een groot deel van de grond is bergachtig en onvruchtbaar. Verbindingen bestaanniet en zijnmoeilijk aan te leggenwegens de vele ber gen…De bevolking is gering en valt uiteen in verschillende groepen, zonder culturele of linguïstische banden. Demensen zijn zo armdat ze emigrerenof als huurling dienst nemen in buitenlandse legers. Zo’n land lijkt nauwelijks toekomstmogelijkheden te hebben. Het is het uitzichtloze ontwikkelingsland par excellence.’ Toch is dit volgensBairoch een vrij adequatebeschrijving van Zwitserland rond1800. Inmiddels isZwitserland eenvande rijkste landen ter wereld. Vrijhandelspolitiek, het belastingsysteem, onderwijs, spaarzin, poli tieke rust enneutraliteit zijn enkelevande factorendie zijn economischeont wikkelinggestimuleerd zoudenhebben. Losbreken uit de vicieuze cirkel van armoede is volgens historici mogelijk, maarhet is een complexproces. JanLuitenvanZanden, hoogleraar economi sche geschiedenis, brengt die complexiteit terug tot twee factoren:machtsde lingen toegang totnatuurlijkehulpbronnen: ‘Heeftzicheenmaal eencentrum vangroei ontwikkeld (zie: de Italiaanse stadstaten inde latemiddeleeuwen, de Hollandse steden in de zeventiende eeuw, Duitsland en Japan na de Tweede Wereldoorlog), dan trekt die groeikern vaak de omliggende regio met zich mee. Bij “de buren” gebeurt al snelméér dan alleenmeedrijven op de golven van productie en handel. Vaak zie je dat omringende gebieden de instituties van een economisch centrum kopiëren. Dat is een fundamentele, structurele ontwikkeling, naast de conjuncturele’ ( NRCHandelsblad , 21 juni 2011). Niet alleen historici, maar ook economen hebben de herontdekking van de economische geografie inde hand gewerkt. In zijnbestseller TheCompetitive Advantages of Nations (1990) beschreef bedrijfskundige Michael Porter de geografische basisfactoren die ieder land in huismoet hebben om concurre rend tezijn. IndeNederlandsecontextmoetmendandenkenaandemonding

15