Oedzge Atzema, Ton van Rietbergen, Jan Lambooy en Sjef van Hoof - Ruimtelijke economische dynamiek

1.1 Deherontdekkingvandeeconomischegeografie

De economische geografie is daarna langzamerhand weer opgekrabbeld en heeft zeker vanaf 1990 de wind duidelijk in de zeilen, al vond dit alles niet zonderhortenen stotenplaats.Dedisciplinairediscussie tusseneconomenen geografenverloopt totopdedagvanvandaagbepaaldniet vlekkeloos. Econo men verwijten geografen een gebrek aan algemeen geldende theorie; geogra fen verwijten economen gebrek aan aandacht voor de empirie en ervaring als bronvankennis.Hetdebatgaatvaakoverdevraag inwelkematedeomgeving de economische prestaties van bedrijven en van gebieden bepaalt. Er zijn in de loop vande tijd verschillende antwoorden gegevenopdeze vraag.De aan dacht ging eerst uit naar de invloed vande fysieke omgeving opde economi sche prestatie van gebieden. Zo deelde EllsworthHuntington (1876-1947) in zijn standaardwerk Civilizationand climate (1915) beschavingenhiërarchisch in.Hetmeest stimulerendeklimaat bleekvoor tekomen inNewHaven, Con necticut in de Verenigde Staten. Dit was, niet geheel toevallig, de plek waar hij zelf aan de YaleUniversiteit doceerde. Daaronder kwamen trapsgewijs de andere regio’s,waarbij de landenmet een tropischklimaat enmensenmet een donkerehuidskleur als laagste scoorden.Huntingtonbeschouwde verschillen inklimaat dus als relevante verschillen inomgevingsfactoren voor producen ten, enals gevolgdaarvanvoordegezamenlijkgeleverdeeconomischepresta tie.DegeografeEllenChurchill Semplegingnogeen stapverder.Deeerstezin vanhaar in1911verschenen Influences ofGeographicEnvironment luidde: ‘De mens is eenproduct vanhet aardoppervlak.’ Huntington en in nog sterkere mate Semple waren duidelijke represen tanten vanhet fysischdeterminisme inde geografie, dat ervanuitging dat de natuur nauwelijks ruimte bood voor verschillen inmenselijk handelen. Eco nomenvondendit tedogmatischen teweinig ruimte latenvoordemens, het geen leidde tot een afwijzing van de geografie als mogelijke verklaring van de armoede in de wereld. De oplossing van armoedemoest van demens en de technologie komen, bijvoorbeelddoor stimulering vande economie, zoals Keynes betoogde endoorRooseveltmiddels zijn NewDeal is toegepast bij de bestrijdingvande economische crisis van1929. Ook de naoorlogse uitbouw van de welvaartstaat deed het vakgebied van de economische geografie aanvankelijk geen goed. De samenleving stond in deze periode sterkonder invloed vande opmars vannieuwe technologie. Po litici, ondernemers en consumentenhaddende indrukdat de natuur enhaar beperkingen te overwinnen waren. Men sprak van een maakbare samenle ving.Niet alleen in totalitairgeregeerde landenzoalsdeSovjet-UnieenChina, maar ook inmeer democratisch geregeerde landen leidde dit tot grote ingre pen inde fysieke omgeving, zoals gigantische ontbossingen, het zeer veelvul dig toepassen van bestrijdingsmiddelen en het omleggen van grote rivieren. De ecologische gevolgenhiervanwarenvaakdesastreus. In de late jaren zestig van de vorige eeuw trok de belangstelling voor de economische geografie weer aan. Niet vanwege de betekenis van de natuur-

13