Wilschut_van Straaten_Van Riessen_inkijkexemplaar Geschiedenisdidactiek

1 – De betekenis van geschiedenisonderwijs

menteel belang voor de nieuwe natiestaten die zich na de democratische revolu ties in Europa ontwikkelden. Een terugblik op het verleden van de natie speelde een grote rol bij de natievorming en bij zelfbewuste positionering van nationale staten. 28 Door kennis te nemen van een gemeenschappelijk verleden zouden inwoners van de staat zich met elkaar verbonden gaan voelen en toegroeien naar een verantwoordelijk staatsburgerschap, uiteindelijk uit te oefenen via het kiesrecht, waarmee niet onbezonnen diende te worden omgesprongen. In landen waar in de twintigste eeuw het nationale bestaan meer vanzelf sprekend is geworden en de uitoefening van het staatsburgerschap door de inwoners onproblematisch, heeft deze functie van geschiedenis aan betekenis ingeboet. Waar dat niet of niet zozeer het geval is, krijgt geschiedenis echter bijna vanzelfsprekend deze rol. In de Verenigde Staten, de spreekwoordelijke smeltkroes van immigranten uit allerlei windrichtingen, moet gezamenlijke bestudering van de nationale geschiedenis ervoor zorgen dat alle Amerikanen zich bewust zijn van waarden en idealen die aan hun staat ten grondslag lig gen. 29 Ook in tal van andere landen wordt geschiedenis bewust gebruikt om patriottisme bij leerlingen te kweken. 30 In Nederland heeft de totstandkoming van een nationale ‘canon’ in 2006 – en de revisie daarvan in 2020 – mede het doel gehad meer eenheid te smeden in een samenleving die door de toevloed van grote groepen migranten een steeds diverser karakter had gekregen. 31 Ook in Vlaanderen heeft de minister van Onderwijs in 2020 opdracht gegeven een nationale canon te ontwikkelen. 32 Dit type gebruik van geschiedenis staat bijna altijd op gespannen voet met historisch denken. 33 Naties zijn veel toevalliger tot stand gekomen dan menig een denkt; de geschiedenis had ook gemakkelijk een verloop kunnen hebben waarbij de tegenwoordig bestaande natiestaten er helemaal niet of in een an dere vorm gekomen zouden zijn. Nationale geschiedenis impliceert altijd een vorm van Whig History : het trekken van lijnen van vroeger naar nu alsof het heden een vanzelfsprekend resultaat is van het verleden. Er is daarbij weinig oog voor alternatieven, bijvoorbeeld voor een ontwikkeling waarbij Nederland en België niet van elkaar gescheiden zouden zijn geraakt, waardoor een staat zou zijn ontstaan die in Europa een heel andere rol zou spelen dan de huidige twee staten. Nationale canons zouden dan onmiddellijk op die realiteit moeten worden aangepast. Daardoor alleen al is het duidelijk dat serieuze geschiedenis niet of nauwelijks voor dit soort staatsburgerlijke doelen kan worden gebruikt. 1.2.3 Identiteitsvormende doelen Oriëntatie op het verleden kan mensen helpen te zien wie ze eigenlijk zijn. Duits onderzoek heeft op basis van intensieve ondervraging van gewone burgers een aantal manieren onderscheiden waarop mensen hun identiteit vormgeven door zich op de een of andere wijze te verhouden tot het verleden. 34 Behalve de on verschillige, ‘geschiedenisloze’ houding die erop neerkomt dat mensen beweren ‘niets met het verleden te maken te hebben’ (wat overigens altijd een naïeve

32