John Bassant en Marianne Bassant-Hensen (red.) - Mensenwerk

1 De praktijk van het sociaal werk

doet voor een individu kan anderen schaden. Maar als je de nadruk legt op het belang van de maatschappij, zou je het individu tekort kunnen doen.

Tussen ontwikkeling en disciplinering In een samenleving waarin bestraffen de eerste reactie lijkt te zijn op welke misstand dan ook, is het niet eenvoudig om bezinning te vragen en tijd te nemen voor een meer weloverwogen besluit. Beleidsmakers en politici lijken steeds weer voor de korte termijn te kiezen. Straffen blijkt vaak neer te komen op isoleren en buitensluiten. En van buitensluiten is geen samenleving en zeker geen mens beter geworden. Lange gevangenisstraffen blij- ken geen oplossing te bieden voor het probleem van de criminaliteit. Net zomin als het afzonderen van psychiatrische patiënten en mensen met een verstandelijke beperking in een rustige, landelijke omgeving een houdbare oplossing bleek. Aan de andere kant leidde het sluiten van de grote psychiatrische inrichtingen en als gevolg daarvan de te- rugkeer van psychiatrische patiënten in de samenleving, ook weer tot flinke spanningen. Veel van de zwervers in onze steden hebben ernstige psychiatrische problemen en zijn zonder begeleiding of ondersteuning helemaal niet opgewassen tegen een zelfstandig bestaan. Repressie (straffen) staat op gespannen voet met een van de belangrijkste uitgangspun- ten van het sociaal werk. Sociaal werk is altijd gericht op ontwikkeling. Dat geldt ook voor situaties waarin sprake is van straf, zoals bij justitiabelen. Sociaal werkers zullen disciplinering altijdmoeten gebruiken omontwikkelingmogelijk temaken. Disciplinering en ontwikkeling sluiten elkaar niet per definitie uit, maar een spannende combinatie is het zeker. Tussen vrijwilligheid en dwang (drang) Ook tussen vrijwilligheid en dwang bestaat spanning in de participatiemaatschappij. Een voorbeeld daarvan is te vinden in de zogenoemde bemoeizorg voor dak- en thuis- lozen en psychiatrische patiënten. Deze vorm van zorg is bedoeld voor ‘zorgwekkende zorgmijders’, mensen die zichzelf buiten het bereik van de hulpverlening houden, maar het zonder hulp en steun niet redden. Het zijn mensen met een zware psychiatrische problematiek, zoals psychoses, vaak gecombineerd met een verslaving. Af en toe komen ze in het nieuws met ernstige geweldpleging of zelfs moord. Maar het meest in het oog springen toch hun verregaande verwaarlozing en onaangepastheid, die bij velen afkeer en angst oproepen. Deze mensen raken buiten ieder maatschappelijk verband, lang niet altijd omdat ze dat willen, maar omdat ze door hun stoornis letterlijk ‘de weg kwijt zijn’ en daardoor buitengesloten raken. Als niemand zich met hen zou bemoeien, zouden ze reddeloos verloren raken en ook een gevaar voor hun omgeving vormen. Je als hulpverle- ner ongevraagd bemoeien met een ander is in het sociaal werk lange tijd taboe geweest, maar wordt de laatste tijd weer min of meer succesvol gedaan. In de ‘bemoeizorg’ krijgt het individu de noodzakelijke hulp en steun tegen zijn zin, omdat hij zich niet realiseert dat hij die nodig heeft. De samenleving wordt verlost van de overlast die deze zorgmij-

22