Harry Paus en Frans Hiddink e.a. - Portaal

1 Taal

Zo kun je van klein naar groot onderscheiden: ■ spraakklanken of fonemen : het onderzoeksgebied dat zich daarmee bezighoudt, noemen we fonologie. Het gaat om klinkers, tweeklanken, medeklinkers; ■ de vorm van woorden, de morfologie : we spreken over woordsoorten, woord deeltjes of morfemen, samenstellingen, afleidingen en uitgangen); ■ de vorm van zinnen, de syntaxis : we kijken naar de rangschikking en de functie van woorden en woordgroepen; ■ de vorm van teksten, de tekstlinguïstiek : het gaat om de opbouw, de structuur van teksten en het taalgebruik. De laatste ‘laag’ die we bekijken, valt eigenlijk een beetje buiten de voorgaande opsomming: die gaat over de omzetting van mondelinge taal in schriftelijke. We hebben het dan over spelling of orthografie: lettertekens die klanken weergeven in schrift. Je kunt je voorstellen dat het voor een taalleraar belangrijk is om in grote lijnen te weten hoe taal in elkaar zit, hoe je naar het systeem van taal kunt kijken. De vijf ‘lagen’ die we zojuist hebben genoemd, werken we daarom hierna uit. 1.4.1 Fonologie De fonologie (ook wel ‘klankleer’ genoemd) is het onderdeel van de taalweten schap dat de klanken van het Nederlands en andere talen bestudeert. De kleinste taaleenheid is het foneem, oftewel de spraakklank. Foneem Een foneem is een verzameling klanken die allemaal dezelfde betekenisonder scheidende functie hebben. Het foneem /aa/ in het woord raam zal in Amster dam, Groningen en Maastricht steeds net iets anders klinken, maar heeft in heel Nederland dezelfde betekenisonderscheidende functie. Raam betekent namelijk iets anders dan ram , met het foneem /a/, of room , met het foneem /oo/. Een foneem is dus een klank die betekenisverschil tussen woorden veroor zaakt. In de woorden biet en bier is het verschil tussen de /r/ en de /t/ verantwoor delijk voor het verschil in betekenis. De /r/ is dus een foneem, of je hem nu rollend uitspreekt of een beetje inslikt. Het Nederlands heeft iets meer dan veertig van dergelijke fonemen. Daarmee kunnen we alle woorden van het Nederlands maken. De fonemen kunnen we on derscheiden in: ■ klinkers (of vocalen); ■ tweeklanken (of diftongen); ■ medeklinkers (of consonanten).

36