Harry Paus en Frans Hiddink e.a. - Portaal

1 Taal

1.3.2 Het proces van verwijzen Zoals je zojuist hebt gelezen, verwijzen woorden op de een of andere manier naar iets uit de werkelijkheid. Dat gebeurt op verschillende manieren, die de betekenis (semantiek) beïnvloeden. Hierna staan enkele voorbeelden. Concreet of abstract Bij concrete woorden kun je je zintuigen gebruiken om het concept (datgene waarnaar het woord verwijst) te zien, te horen, te ruiken, te proeven of te voelen. Als ik het woord citroen zeg, krijg je meteen een beeld van een gele vrucht, en misschien krijg je zelfs de smaak in je mond en ruik je de geur. Het woord hond verwijst ook naar een zintuiglijk specifiek concept: je kunt een hond zien, aanra ken, ruiken en horen. Bij abstracte woorden heb je geen directe zintuiglijke ervaringen. Je kunt het woord haat niet ruiken, horen, zien of met je tastzin voelen, omdat het geen mate rie heeft. Ook het woord onderwijs heeft geen concrete materie. Het is een abstract woord dat je niet kunt vastpakken. Abstracte woorden zijn voor kinderen vaak moeilijker om te leren, ook al omdat je er geen plaatje van kunt laten zien. Letterlijk of figuurlijk Woorden en zinnen kunnen een letterlijke en een figuurlijke betekenis hebben. Letterlijk houdt in dat je met woorden precies zegt wat je bedoelt. De zin Hij vist achter het net betekent letterlijk dat iemand aan het vissen is achter een net. Figuurlijk houdt in dat je de woorden juist niet letterlijk moet nemen, maar ze moet beschouwen als een vorm van beeldspraak. In de uitdrukking De koe bij de hoorns vatten gaat het er niet om dat je de hoorns van de koe vastpakt (letterlijk), maar dat je een bepaalde zaak stevig aanpakt (figuurlijk). Hierbij maakt de figuur lijke betekenis gebruik van associatie: om een koe bij de hoorns te pakken, moet je sterk zijn, en ook als je een bepaalde zaak stevig aanpakt, moet je stevig in je schoenen staan. Denotatie of connotatie De formele betekenis van het woord (dat wil zeggen de betekenis die in het woor denboek staat) wordt de denotatie genoemd. Dat is de algemeen geaccepteerde betekenis van het woord. Naast deze formele woordenboekbetekenis hebben woorden ook connotaties . Dat zijn de persoonlijke gevoelswaarden (of: bijbetekenissen) die iemand heeft bij een woord. Zo betekenen fiets en rijwiel hetzelfde, maar je zult bij beide woorden een ander gevoel hebben. Waarschijnlijk gebruik je rijwiel nooit, omdat je dat ou derwets vindt klinken.

32