Harry Paus en Frans Hiddink e.a. - Portaal

1.3 Betekenis van taal

Ook al lijkt het beeld dat wij in ons hoofd hebben van een stoel heel vanzelfspre kend (zie figuur 1.3), dat beeld is toch afhankelijk van een heleboel factoren en met name van onze persoonlijke voorgeschiedenis. Op basis van de stoelen die we in ons leven zijn tegengekomen, herkennen we ook stoelen die we nog nooit hebben gezien onmiddellijk als ‘stoel’. Zo zullen we uit een catalogus van designmeube len waarin alle tekst is weggelaten zonder moeite alle voorwerpen herkennen die bedoeld zijn als stoel, hoe vreemd ze er ook uitzien. Blijkbaar is ons concept van ‘stoel’ dus vrij abstract. De ‘stoel’ die wij als concept hanteren, is als het ware een prototype dat zoveel gemeen heeft met het concept ‘stoel’ van andere mensen dat hierover communicatie mogelijk is. Ons concept ‘stoel’ is gelabeld aan een klankvorm die afhankelijk is van de taal waarin we spreken. Deze klankvorm is willekeurig: we hebben met z’n al len afgesproken dat we in het Nederlands met de klankvorm /stoel/ (de schuine strepen geven aan dat we hier de klankvorm bedoelen) verwijzen naar het begrip stoel , maar dat had ook met een andere klankvorm gekund. In het Engels wordt bijvoorbeeld de klankvorm /chair/ gebruikt, in het Pools /krzesło/. Poolse kinde ren die Nederlands leren, kennen dus wel het concept ‘stoel’, maar hun label is een klankvorm uit hun eigen taal. In de taal die ze aan het leren zijn, kennen ze het labelwoord misschien nog niet. Nu is een stoel een concreet voorwerp en het woord zal daarom niet zo vaak tot misverstanden leiden, maar met abstracte woorden als liefde of vrijheid wordt het al een stuk lastiger. Het veld van betekenissen dat alle taalgebruikers bij vrijheid hebben, is waarschijnlijk veel uitgebreider dan bij stoel (zie figuur 1.4). Dat we elkaar desondanks kunnen begrijpen, is te danken aan het feit dat er bij alle ver scheidenheid ook voldoende gedeelde betekenis is.

1

vakantie

ongebonden

geen verplichtingen

vrijheid

geen regels

democratie

doen wat je wilt

iedereen kan zichzelf ontwikkelen

Figuur 1.4 Woordveld bij het begrip vrijheid, gemaakt door een pabostudent

31