Folkert Kuiken en Ineke Vedder - Dictoglos

Dictoglos Folkert Kuiken en Ineke Vedder

Samenwerkend leren in het tweede- en vreemde-taalonderwijs

u i t g e v e r ij

c o u t i n h o

Dictoglos

S amenwerkend leren in het tweede - en vreemde - taalonderwijs

Folkert Kuiken Ineke Vedder

c u i t g e v e r i j

c o u t i n h o

bussum 2000

© 2000 Uitgeverij Coutinho bv Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toe stemming van de uitgever.

Uitgeverij Coutinho Postbus 333 1400 AH Bussum info@coutinho.nl www.coutinho.nl

Omslagontwerp: Studio Mouche, Bussum Opmaak binnenwerk: Arienne de Boer, studio Pietje Precies, Hilversum

Noot van de uitgever: wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Mochten er personen of instanties zijn die menen aanspraak te maken op bepaalde rechten, dan wordt hun vriendelijk verzocht contact op te nemen met de uitgever.

ISBN 978 90 6283 215 6 NUGI 949

Inhoud

Woord vooraf

7

1

W at is dictoglos ? 1.1 Wat is dictoglos? 1.2 Hoe werkt dictoglos?

9 9

10 11 11 12

1.3 Voor wie is dictoglos bedoeld? 1.4 Wat is het doel van dictoglos?

1.5 Dictoglos en taalleren

1.6 Op welke theoretische vooronderstellingen is dictoglos gebaseerd?

12 14

1.7 Voordelen van dictoglos

2

W erkwijze

17 17 21 25 28 33 38 41 41 44 47 50

2.1 De voorbereiding

2.2 Het dictee

2.3 De reconstructie

2.4 Analyse en correctie

2.5 Feedback

2.6 Tijdsinvestering

3

C riteria voor tekstkeuze 3.1 Inhoudelijke criteria 3.2 Onderwerp en tekstgenre

3.3 Vormelijke criteria

3.4 Mogelijkheden voor aanpassing

4

D ictoglos in de praktijk

53 53

4.1 Voorbeeld van een gereconstrueerde tekst

4.2 De reconstructiefase: voorbeelden van commentaar van de docent 4.3 Commentaar op grammatica en woordgebruik

55 56 60 62

4.4 Commentaar op spelling en uitspraak 4.5 Commentaar op stilistische aspecten

4.6 Commentaar op de werkwijze

64 68

4.7 Dictoglos en onderzoek

5

V oorbeeldteksten 5.1 Toelichting

71 71 73 79 85 91 97

5.2 Duits 5.3 Engels 5.4 Frans 5.5 Italiaans

5.6 Nederlands

5.7 Spaans

103

L iteratuur

109

Woord vooraf

Dictoglos is een werkvorm voor het tweede- en vreemde-taalon derwijs, waarbij interactie tussen taalleerders centraal staat en verschillende taalvaardigheden tegelijkertijd worden geoefend. Naar aanleiding van een tekst, die eerst wordt voorgelezen door de docent, maken taalleerders in overleg met elkaar een gram maticaal en lexicaal correcte tekstreconstructie. Dictoglos is te gebruiken voor alle soorten taalonderwijs, ongeacht de doeltaal en de moedertaal. De werkvorm is zowel geschikt voor hoger- als voor lageropgeleiden. Dictoglos. Samenwerkend leren in het tweede- en vreemde taalonderwijs is tot stand gekomen mede dankzij een subsidie van het Expertisecentrum Tweede-Taalverwerving (ETT) van de Universiteit van Amsterdam. Onze dank gaat vooral uit naar onze collega’s van de Leerstoelgroep Tweede-taalverwerving: Freek Bakker, Albert Belmer, Hanne Janssen, Sophie Josephus Jitta, Lotty van Minnen, Margriet Muris, Nanda Poulisse en Encarni Sanchez Gala. We zijn hen zeer erkentelijk voor hun waardevolle adviezen en de door hen geleverde voorbeeldteksten voor de verschillende talen. Ook Marijke Huizinga en Ruud Stumpel van de Afdeling Nederlands Tweede Taal van de Vrije Universiteit bedanken we voor hun didactische suggesties. Speciale dank zijn we tenslotte ver schuldigd aan Pranati Duivenvoorden en Marjolein Gritter van het Fons Vitae Lyceum in Amsterdam, bij wie we enkele malen in de klas te gast waren. In dit boek belichten we aan de hand van praktische voor beelden voor verschillende talen de gebruiksmogelijkheden en didactische voordelen van dictoglos. Het boek is zo opgezet dat docenten na lezing direct met dictoglos aan de slag kunnen. De auteurs houden zich warm aanbevolen voor commentaar van gebruikers.

Folkert Kuiken en Ineke Vedder Amsterdam, juli 2000

7

1 Wat is dictoglos?

1 In dit boek gaan we voorbij aan het onderscheid tussen ‘tweede taal’ en ‘vreemde taal’ en spreken we in algemene zin van ‘tweede taal’ (T2). 2 Als we het hebben over ‘de docent’, doelen we steeds op docenten van het mannelijk en vrouwelijk geslacht. Ter vermijding van de dubbelconstructies ‘hij’/’zij’ en ‘zijn’/’haar’ beperken we ons tot de mannelijke vormen ‘hij’ en ‘zijn’. Dictoglos werd geïntroduceerd in Australië door Ruth Wajnryb. In haar publicatie uit 1990 beschrijft Wajnryb de dictoglosprocedure, die zij grammar dictation noemt. Omdat dictoglos een werkvorm is waarbij niet alleen een beroep wordt gedaan op grammaticale ken nis maar op allerlei soorten taalkennis, geven wij in dit boek de voorkeur aan de term ‘dictoglos’ boven de volgens ons te beperkte term ‘grammaticadictee’, die soms ook wel wordt gebruikt (Fonck Dictoglos is een communicatieve werkvorm voor het tweede- en vreemde-taalonderwijs, die geschikt is voor verschillende typen taalleerders, ongeacht de doeltaal en de moedertaal. Dictoglos kan in het tweede- en vreemde-taalonderwijs zowel worden gebruikt voor hogeropgeleide taalleerders met veel kennis van de doeltaal als voor lageropgeleide taalleerders die de taal nog niet zo goed ken nen. 1 Het centrale onderdeel van de dictoglosprocedure is de recon structiefase. In deze fase moeten leerders in overleg met elkaar tot een gezamenlijk eindproduct komen: de schriftelijke reconstructie van een tekst die is voorgelezen door de docent. 2 Interactie speelt in deze vorm van onderwijs een grote rol. In dit hoofdstuk gaan we in op enkele aspecten van de dictoglos procedure. Achtereenvolgens zetten we uiteen wat dictoglos is en hoe het werkt (§ 1.1 en § 1.2), voor wie het is bedoeld (§ 1.3 en § 1.4) en wat taalleerders er van leren (§ 1.5). In het tweede gedeel te van het hoofdstuk staan we stil bij de theoretische vooronderstel lingen en didactische voordelen (§ 1.6). Wat is dictoglos? Dictoglos is een werkvorm waarbij taalleerders aan de grammatica, woordenschat en andere onderdelen van de tweede taal werken, terwijl ze bezig zijn met elkaar een communicatieve taak uit te voeren. De docent leest een tekst voor, die in kleine groepjes wordt gereconstrueerd. Vervolgens worden de gereconstrueerde teksten door de docent gecorrigeerd en becommentarieerd.

1.1

1996). De term ‘dictee’ is bovendien misleidend, omdat het bij dic toglos niet gaat om een dictee in traditionele zin, maar om een taak waarbij leerders samen een tekst in de tweede taal reconstrueren.

1.2 Hoe werkt dictoglos?

Bij de dictoglosprocedure worden de volgende fasen onderscheiden:

Voorbereiding In de voorbereidende fase krijgen de leerders informatie over het onderwerp van de tekst die de docent gaat voorlezen. De docent gaat zo nodig even in op onbekende woorden en grammaticale constructies uit de tekst. Dictee De docent leest een korte tekst twee keer voor in vlot, normaal spreektempo, niet op dicteersnelheid. De eerste keer luisteren de leerders alleen, de tweede keer maken ze aantekeningen. Reconstructie Met behulp van de gemaakte aantekeningen reconstrueren de leer ders samen de oorspronkelijke tekst en komen ze tot een versie die inhoudelijk overeenkomt met het origineel. Per groepje wordt er één gezamenlijke tekst geschreven. In lexicaal en syntactisch opzicht moet de tekst correct zijn. Het eindproduct dient een goed lopend geheel te zijn, maar hoeft geen exacte kopie van de oorspronkelijke tekst te worden. Analyse en correctie De leerders vergelijken de tekst die ze samen hebben gereconstru eerd met de oorspronkelijke tekst en verbeteren hun fouten. Feedback De docent geeft klassikaal of per groepje commentaar en bespreekt de fouten.

10

D i c t o g l o s