Inkijkexemplaar Het palet van de psychologie- Rigter

1 Psychologie: een palet van theorieën

verwijzing hoe mensen behoren te zijn (het zogenoemde doelbeeld of ‘voorbeeld ter navolging’). Bij de kenmerkende eigenschappen gaat het onder andere om het ver schil tussen mensen en dieren of om het verschil tussen kinderen en volwassenen. Het doelbeeld is een morele visie. Daarin staat centraal hoe een mens zich behoort te gedragen. Met het doelbeeld sturen we ons eigen handelen aan en beoordelen we het gedrag van anderen. De uitspraak ‘dat is onmenselijk’ is gebaseerd op een doelbeeld. Als zoiets gezegd wordt, laat men zien hoe mensen zich behoren te gedragen. Net als onze eigen opvattingen kennen ook mensbeelden historische, culturele en religieuze invloeden. Zo wordt in de huidige tijd in de westerse cultuur uitgegaan van de gelijkheid van mensen en de mensenrechten. Dit is in de grondwetten van verschil lende landen vastgelegd. De ‘oude Grieken’ kenden echter de opvatting dat slaven en vrouwen geen volwaardige mensen waren en dus niet dezelfde rechten hadden. Het menszijn werd alleen bereikt door de vrije man (Van Olst, 1990). In de middeleeuwen stond in het Westen de religieuze oriëntatie centraal in het mensbeeld. Het belang van het individu was ondergeschikt aan de mate waarin het gemeenschappelijke ideaal van het ware christelijke leven werd bereikt. Na de middeleeuwen – in de renais sance – ontstond aandacht voor de individuele verantwoordelijkheid en vrijheid. Die ontwikkeling heeft zich voortgezet en de nadruk daarop is heden ten dage in het Westen groot. In andere culturen en in andere tijden worden individuele verantwoordelijkheid en vrijheid niet per se benadrukt. De mensbeelden die we in dit boek bespreken zijn typisch westers of ‘wit’. In niet-westerse culturen kan meer de nadruk gelegd worden op de groep of de familie, waar het individu ondergeschikt aan is. Er is minder ruimte voor het individu en meer ruimte voor groepsbelangen. Ook kan er meer belang worden gehecht aan een religieuze oriëntatie. Mensbeelden hebben consequenties voor opvattingen over gezondheid en ziekte. Zo worden in het huidige dominante mensbeeld van het Westen de hersenen als het centrale orgaan van iemand gezien. In de richtlijnen bij donortransplantaties wordt vermeld dat de donor ‘hersendood’ moet zijn. In Japan daarentegen werd heel lang het hart als de essentie van de mens gezien en zou iemand pas dood zijn als diens hart niet meer klopt. Pas in 1997 kwam er een wet over hersendood, maar het aantal orgaantransplantaties is nog steeds erg laag, ondanks het hoge niveau van de Japanse medische techniek (Lock, 1995). Ook binnen de Islam is er veel discussie over orgaan donatie. Hierbij staat onder meer de integriteit van het lichaam centraal, die niet geschonden mag worden (Oueslati, 2017). SAMENGEVAT: psychologische stromingen of scholen kennen vaak een lange geschie denis. De inhoud van een stroming wordt mede bepaald door de tijd en de cultuur waarin ze ontstond. In het begin van de psychologie was er geen samenwerking tussen

32