Inkijkexemplaar Het palet van de psychologie- Rigter

1 Psychologie: een palet van theorieën

Tot slot de heuristische waarde. Dit experiment riep allerlei discussies op. Een van de belangrijkste was de discussie over de vraag of deze resultaten iets zeggen over oor logsmisdaden, waarbij in het bijzonder gekeken werd naar de Duitse wreedheden tij dens de Tweede Wereldoorlog. De meningen hierover verschillen. Milgram zelf verbond zijn resultaten met de holocaust en waarschuwde voor situaties waarbij mensen zich in extreme (hiërarchische) afhankelijkheid bevinden, zoals het leger. Anderen wijzen erop dat er in het gewone leven meer mogelijkheden zijn om te ontsnappen aan de druk van een meerdere. Het thema is nog steeds actueel. Ook na de Tweede Wereldoorlog zijn er veel incidenten geweest waarbij mensen die zich misdroegen zich beriepen op de afhan kelijke gezagsituatie waarin zij verkeerden. Zij zouden ‘slechts’ een opdracht uitgevoerd hebben. Voorbeelden zijn de misstanden uit 2003 in de Abu Ghraib-gevangenis in Irak, waar gevangenen vernederd en mishandeld werden door Amerikaanse soldaten, en de gepleegde oorlogsmisdaden tijdens de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. SAMENGEVAT: de psychologie kent veel verschijningen. Om ordening aan te brengen, gebruiken we in dit boek een indeling van theoretische referentiekaders. Wetenschap pelijke theorieën hebben drie functies: het ordenen van de werkelijkheid, het verklaren en voorspellen van gedrag, en het stimuleren van nieuwe ideeën. Zowel in de weten schappelijke als in de dagelijkse kennisverwerving wordt gebruikgemaakt van refe rentiekaders. Bij de wetenschappelijke kennisverwerving moet dit voldoen aan strikte, controleerbare regels.

1.4 Kenmerken van psychologische stromingen

Psychologische theorieën hebben meer kenmerken dan alleen de functies. Stromingen worden ook gekenmerkt door hun geschiedenis en door hun (impliciete of expliciete) visie op de kenmerkende eigenschappen van de mens: het mensbeeld. In deze paragraaf worden deze kenmerken geïntroduceerd, waarna ze in elk hoofdstuk zullen terugkeren.

1.4.1

Geschiedenis van theoretische stromingen

Historische ontwikkeling Om de geschiedenis van de theoretische stromingen te verduidelijken, maken we een vergelijking met de geschiedenis van (Nederlandse) politieke partijen (Van Kalmt hout, 1995a). De theoretische stromingen in de psychologie kennen vaak een lange geschiedenis. Ze kwamen of komen niet zomaar ‘uit de lucht vallen’, maar hebben hun wortels in oude filosofische tradities en nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen. De start van de wetenschappelijke psychologie ligt zo’n 150 jaar achter ons, maar de filosofische tradities waaruit zij voortkwam zijn soms al vele eeuwen oud. In 1889

28