Inkijkexemplaar Het palet van de psychologie- Rigter

1.3 Theorieën

ideaal en genetisch aanleg. Sommige van deze verklaringen worden als achterhaald beschouwd. Dat geldt bijvoorbeeld voor de aanname dat (alle) mensen met een eetstoornis in hun jeugd een traumatische ervaring hebben meegemaakt zoals het slachtoffer zijn van incest. Andere verklaringen, zoals de invloed van karaktertrekken en de genetische aanleg, hebben de laatste jaren aan invloed gewonnen. Ook streeft men tegenwoordig meer naar integratie van verschillende zienswijzen. Dit laat zien dat theorieën kunnen komen en gaan. Ze hebben geen eeuwig leven. De psychologie wordt daarom wel een veelkoppig monster genoemd; vriendelijker geformuleerd: zij kent vele gezichten. Daarom kent zij meerdere indelingen om ordening aan te brengen in de veelheid van onderwerpen en inzichten. In dit boek staan theoretische ordeningen centraal. De invloed van sommige van deze stromingen is verminderd, andere zijn juist in opkomst. Maar de meeste van de stromingen die behandeld worden kennen een lange historische traditie waarin zij hun stempel op de psychologie gedrukt hebben. Functies van theorieën Wetenschappelijke theorieën vervullen drie functies (Van Rappard & Sanders, 1990). In kader 1.2 wordt dit met een voorbeeld uitgewerkt. De eerste functie is de systematiserende of ordenende . De oorsprong van het begrip ‘theorie’ verwijst hiernaar, want deze is afgeleid van het Griekse woord theoria , dat beschouwing betekent. Deze ordenende functie van theorieën betreft vooral een sys tematische weergave van wat er wordt waargenomen. Hiermee stellen we vast waar we het over hebben. Ook in het dagelijks leven vergaren wij kennis. Deze is vaak persoon lijk gekleurd en weinig systematisch vergaard. Als er bij iemand toevallig twee keer is ingebroken kan deze persoon stellen dat deze criminele activiteit toeneemt, terwijl uit onderzoek blijkt dat het aantal inbraakgevallen de laatste tien jaar bijna gehalveerd is (CBS, 2023). Wetenschappelijke kennisverwerving verloopt via expliciete regels en kan daarom andere resultaten opleveren dan dagelijkse ervaringen. De procedures ervan moeten duidelijk en controleerbaar zijn. In de wetenschap tracht men bevindingen te rapporteren in de vorm van helder geformuleerde verbanden of wetten. Daaraan wordt de eis gesteld dat ze herhaalbaar (repliceerbaar) zijn. Wat in het ene onderzoek wordt aangetroffen, moet in een ander onderzoek opnieuw aangetroffen worden. Stel dat een psycholoog aantoont dat in een specifieke situatie mannen extreem gehoor zaam kunnen zijn (kader 1.2), dan wordt een dergelijk verband pas als geldig gezien als het ook in andere experimenten wordt aangetoond. Bij deze systematiserende functie is een waarschuwing op zijn plaats. Net zoals in het dagelijks leven mensen bij het waarnemen en beschrijven van gebeurtenissen gebruikmaken van eerder opgedane ervaringen, kennis en (voor)oordelen, zo gebeurt dat ook in de wetenschap. De menselijke waarneming wordt onder andere gekleurd door behoeften, emoties en kennis. Een angstig persoon ervaart een donkere straat

25