Praktijkboek relationeel werken in zorg en welzijn - Greet Demesmaeker

1 | Een relationele gebeurtenis

enkel en alleen omdat het dan ‘makkelijker werken’ is met de cliënt. Meer maals hoorde ik de volgende uitspraak van professionals: ‘Ik zorg ervoor dat ik een goede band heb met mijn cliënten, want dan werken ze veel beter mee!’ De relatie wordt hier ingezet als middel om een ander doel te bereiken, zoals het laten stoppen van bepaald gedrag. Dit is uiteraard niet wat bedoeld wordt met relationeel werken. Mede door een aantal evoluties in de zorg, waaronder vermaatschappelijking en efficiëntiedenken, dienen we ons te behoeden voor een dergelijke instrumentele inzet van de relatie. Het ‘contact’ maakt dan plaats voor het ‘contract’ en kwali teitsvol werken wordt synoniem voor algoritmisch werken: via een stappenplan wordt elke handeling geregistreerd en beargumenteerd en het resultaat moet voorspelbaar zijn (Tsui & Cheung, 2004; Herman, z.j.). Typerend hiervoor is het nieuwe taalgebruik in de sector, dat voornamelijk economisch getint is: ‘De leidinggevende heet voortaan operationeel manager , betrok kenheid op de cliënt is zorg op maat , hulpverlening wordt omschre ven als zorgproduct , dienstverlening is dan de verkoop van zorgpro ducten en een dienstverlenende organisatie heet een zorgbedrijf ’ (Van Unen, 2007, p. 124). Door dergelijke eenzijdige taal te gebruiken die nauwelijks aansluit bij de complexe en veelzijdige realiteit van de zorg ontstaan een tunnelvisie en een fundamenteel betekenisverlies. Met name het oproepen tot een appellerend zorgengagement lijdt hieronder (Denier, 2022). Dit leidt ertoe dat professionals technisch-rationeel of lineair te werk (moe ten) gaan (Van Unen, 2007): bij de cliënt wordt een probleem vastgesteld (in take en diagnose), om vervolgens een behandelplan uit te werken passend bij het probleem en op grond van de diagnose. Of anders gezegd: er wordt recht lijnig gewerkt van punt A (de diagnose) naar punt B (de oplossing), volgens een vooraf uitgestippeld plan. Deze ‘gemechaniseerde’ manier van werken geeft controle en beheersing en als professional hoef je hierbij de relatie niet aan te gaan. Je kunt je zelfs verschuilen en hoeft je niet kwetsbaar op te stellen. Bij deze lineaire aanpak blijven cliënten eerder buitenstaanders dan dat zij en de relatie met hen het doel zijn: zij worden ‘object van handelen’. De aanpak die hiertegenover staat, noemt Schön (1983) reflexief-relationeel. De tech nisch-rationele aanpak laat weinig ruimte voor het uitdiepen van de relatie tus sen professional en de cliënt door de te sterke nadruk op het zo goed mogelijk inzetten van methodieken. De reflexief-relationele werkwijze biedt wel ruimte voor het aangaan van een betrokken relatie en voor interactieve reflectie, niet

28