Strategisch ontwerpen - Herman Blom & Bas van Lanen

1.3 • De impact van een ontwerp(proces)

werpproces heeft direct of indirect invloed op de mensen die ermee te maken krijgen. Een ontwerp kan het denken en handelen van mensen beïnvloeden. Denk aan beïnvloeding door slimme online reclame-uitingen, veranderend verkeersgedrag door navigatiesoftware en beïnvloeding van consumptiegedrag door gezond ogende verpakkingen. Soms hebben ontwerpen ook consequenties die wellicht door de ontwerper bedoeld, maar niet door iedereen gewenst zijn. Met name social designers proberen het menselijk gedrag te sturen met als doel de maatschappij beter te maken. Maar zijn hun bedoelingen wel voor iedereen goed? Van Kuijk (2020) vraagt zich bijvoorbeeld af of er een racistisch motief ten grondslag zou kunnen liggen aan het werk van de Amerikaanse stedenplan ner Robert Moses. Deze zou een aantal viaducten over de toegangswegen naar de New Yorkse stranden van Long Island zo laag hebben gemaakt dat er alleen auto’s onderdoor konden en geen bussen. Zo werden de stranden onbereikbaar voor de arme Afro-Amerikanen die er veelal met het openbaar vervoer heen gingen. Van Kuijk stelt dat de viaducten van Moses illustreren dat ontwerpen geen neutrale activiteit is. Een ontwerper dient zich er daarom van bewust te zijn dat een ontwerppro ces per definitie ook een sociale en een ethische dimensie kent. Je begeeft je als ontwerper al snel in een politieke arena en hebt te maken met een soms onvoor spelbaar krachtenveld van actoren met eigen behoeften, belangen, opvattingen en voorkeuren. Je zult voorbereid moeten zijn op weerstand en hier strategisch op moeten inspelen. Vandaar dat in moderne ontwerpbenaderingen de interac tie met de omgeving een belangrijke rol heeft gekregen. Die omgeving bestaat uiteraard allereerst uit de opdrachtgever, maar vaak is die helemaal niet zo goed te definiëren en spelen nog veel meer belanghebbenden een rol. Dat kunnen burgers zijn, klanten of anderen die zichzelf als belanghebbend waarnemen. Kijk maar eens naar de planning van een architectonisch of stedenbouwkundig ont werp. Omwonenden, natuurbeschermingsorganisaties en ‘vrienden van de stad’ denken dan graag mee om hun invloed te doen gelden. Als algemene regel kan worden gesteld dat in het publieke domein de belangen van de gemeenschap dienen te domineren. De vraag is wat die belangen precies zijn. Van Kuijk (2020) meent dat iedere ontwerper voor het publieke domein zich moet afvragen of hij een mandaat heeft voor wat hij met zijn ontwerp probeert te bereiken. Dat moet een juridische, democratische of politieke volmacht zijn. Die is immers vastge legd in wetten, er is over gestemd door burgers of er is een besluit over genomen door gekozen volksvertegenwoordigers. De volmacht bepaalt of het goed is wat de social designer doet ‒ en niet zijn goede bedoelingen. Of de interactie met de omgeving een doorslaggevende rol kan spelen, hangt af van het bijgaande democratische proces. Kok (2018) meent dat besluitvormingsprocessen met bij voorbeeld ‘lokaal maatwerk’ al te vaak worden uitbesteed aan een select groepje

33

Made with FlippingBook Publishing Software