Minnema_Spraakwater

a

a

r

g

o

l

v

v

e

i

e

d

i

a

n

l

o

d

o

a

r

g

c

e

t

t

i

n

e

i

r

e

i

z

p e

l

n

e

n

e

e

c

r

i

e

o e f

n

n

u

m

m

c o

v

a

r

i

a

t

i

e

n

t

a

w

o

Lotte Minnema

o r

d

SPRAAK WATER

m

o

n

e

n

k

o l o

p r e

o

Werkvormen voor spreekvaardigheid

g

s

g

e

s

p

r

n

e

e

n

i

l

l

g

a

k

e l

h

r

e

r t

h

e

v

www.coutinho.nl/spraakwater Met de code in dit boek heb je toegang tot je online studiemateriaal. Dit materiaal bestaat uit kant-en-klare werkbladen bij de werkvormen, een invulbare versie van dezelfde werk bladen, links naar handige websites en aanwijzingen voor het gebruik van de werkvormen in online lessen.

Om je studiemateriaal te activeren heb je onderstaande code nodig. Ga naar www.coutinho.nl/spraakwater en volg de instructies.

Spraakwater Werkvormen voor spreekvaardigheid

Lotte Minnema

c u i t g e v e r ij c o u t i n h o

bussum 2021

Inhoudsopgave

8

Werkvormen zoeken op eigenschappen

10

Leeswijzer in beeld

12

Leeswijzer in woord

14

Inleiding

Deel I Gesprekken voeren

19

Verknipte dialoog

20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64

1 2 3 4 5 6

Dezelfde dialoog, maar dan anders

Rollenspel met een twist

Rara, waar zijn we?

Party time

Van plaats wisselen

De juiste vraag bij het juiste antwoord

7

Groepsdialoog

8 9

Wat was de vraag? Onmogelijke keuzes

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

Roddels

Wat is mijn probleem?

Dubben

Hoekige discussie Verknipte strip Een sprekende foto Vraag het de expert

Onderbreek me

Het verhaal achter het nieuws

Zinnen vissen

Lekker belangrijk

Waar héb je het over?

Snelle enquête

Piramidediscussie Live-uitzending

66 68

24 25

Deel II Spreken

71

Alledaagse dingen Waar of niet waar?

72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42

Ruilhandel

Video zonder woorden Eén-minuut-spreekbeurt

Wally’s vrienden Meesterwerken

Wat is hier nou gebeurd? Van 2 naar 1,5 naar 1

Mijn favoriete plek

Reclameblok

Met een korreltje zout

Op de lijn Take 1, 2, 3

Bizarre uitvindingen Overtuig me maar

100 102 104

Het beste idee

106

Bijlage: ERK-schalen

109

Bijlage: Het ABCD-model van Neuner

111

Literatuur

112

Over de auteur

Werkvormen zoeken op eigenschappen

In dit schema kun je werkvormen zoeken op basis van het ERK-niveau, de benodigde lestijd, de groeperingsvorm, de geschiktheid van de werkvorm voor online lessen, en de vaardighe den ‘gesprekken voeren’ of ‘spreken’.

ERK niveau

Benodigde lestijd (±)

Groeperingsvorm

vanaf …

5-10 minuten

10-20 minuten

20-30 minuten

meer dan 30 minuten tweetallen

kleine groepjes

hele groep

Ook voor online lessen

Gesprekken voeren 1 Verknipte dialoog

■ ■

■

■ ■

A1

2 Dezelfde dialoog, maar dan anders 3 Rollenspel met een twist

■ ■ ■ ■

A1

■ ■ ■ ■

A1 A1 A1 A1

■ ■

4 Rara, waar zijn we?

5 Party time

■ ■ ■ ■

6 Van plaats wisselen

7 De juiste vraag bij het juiste antwoord

■ ■ ■

A2

8 Groepsdialoog

A2 A2 A2 A2 A2 A2 A2 A2 A2 A2 B1

■ ■ ■ ■

9 Wat was de vraag? 10 Onmogelijke keuzes

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

■

■ ■

11 Roddels

12 Wat is mijn probleem?

■

13 Dubben

■

14 Hoekige discussie 15 Verknipte strip 16 Een sprekende foto 17 Vraag het de expert

■

■ ■

■ ■ ■ ■

■ ■ ■

18 Onderbreek me

19 Het verhaal achter het nieuws

B1

■ ■

20 Zinnen vissen 21 Lekker belangrijk

B1 B1 B1

■ ■

■ ■

22 Waar héb je het over?

8

vanaf A1

vanaf A2

ERK niveau

Benodigde lestijd

Groeperingsvorm

vanaf B1

vanaf …

+/- 5-10 minuten

+/-10-20 minuten

+/- 20-30 minuten

+/- meer dan 30 minuten tweetallen

kleine groepjes

hele groep

Ook voor online lessen

■ ■

■ ■

23 Snelle enquête 24 Piramidediscussie 25 Live-uitzending Spreken 26 Alledaagse dingen 27 Waar of niet waar?

B1 B1 B1 A2 A2 A2 A2 A2 A2 A2 A2 A2 A2 B1 B1 B1 B1 B1 B1 B1

■

■ ■

■

■

■

■

■ ■

■ ■

■

■

28 Ruilhandel

■ ■ ■ ■ ■ ■

■

29 Video zonder woorden 30 Eén-minuut-spreekbeurt

■ ■

■

31 Wally’s vrienden 32 Meesterwerken

■

■ ■

■

33 Wat is hier nou gebeurd? 34 Van 2 naar 1,5 naar 1

■

■

■

■ ■ ■

35 Mijn favoriete plek

■ ■ ■ ■

■ ■

36 Reclameblok

37 Met een korreltje zout

■

38 Op de lijn 39 Take 1, 2, 3

■ ■ ■

■ ■

■

40 Bizarre uitvindingen 41 Overtuig me maar

■

■

■

42 Het beste idee

9

Leeswijzer in beeld

16

Een sprekende foto

Elke twee pagina’s geven één werkvorm weer.

cursisten bedenken en spelen een dialoog bij een foto

Activiteit

vanaf A2

Niveau

20-30 minuten diverse foto’s waarop twee personen staan praktische gegevens over de werkvorm

Lestijd

Benodigdheden

Gebruikte pictogrammen:

Vooraf ■ Zoek een aantal foto’s waarop twee personen staan. De foto’s mogen de verbeelding prikkelen; de context moet niet direct duidelijk zijn. ■ Print de foto’s. In de les Stap 1 Instructie ■ Vertel dat de cursisten een korte dialoog gaan bedenken en spelen bij een foto. ■ Leg alle foto’s op een tafel. ■ Verdeel de groep in tweetallen en laat elk tweetal een foto kiezen die hen aanspreekt. Stap 2 Voorbereiding ■ Laat de tweetallen een korte dialoog bedenken tussen de personen op de foto. ■ Geef ze daarna even tijd om de dialoog te oefenen. Stap 3 Uitvoering ■ Laat enkele tweetallen hun dialoog voor de groep spelen. ■ Laat de groep kiezen welke foto bij de dialoog hoort. ■ Luister mee en let op de aspecten waarop je straks feedback wilt geven. Stap 4 Nabespreking ■ Reflecteer met de groep: Is het doel van de opdracht bereikt? Wat ging goed? Wat kan de volgende keer beter en wat is daarvoor nodig? ■ Geef feedback op wat je hebt gehoord. de voorbereiding van de werkvorm de werkvorm in vier stappen: instructie, voorbereiding, uitvoering n nabespreking

Groeperingsvorm:

tweetallen

kleine groepjes

hele groep

Fase ABCD-model:

Neuner B

Neuner C

Neuner D

ook geschikt voor online lessen

tip

websitemateriaal beschikbaar

50

Het webmateriaal is te vinden op www.coutinho.nl/spraakwater en bestaat uit kant-en-klare werkbladen, invulbare werkbladen, links, en aanwijzingen voor het gebruik van de werkvormen in online lessen.

10

vanaf A1

vanaf A2

vanaf A1

vanaf B1

vanaf A2

voorbeelduitwerking, illustratie of foto

vanaf B1

Hier wordt aangegeven vanaf welk ERK-niveau je de werkvorm kunt gebruiken.

tips ■ Laat cursisten die dat nodig hebben de dialoog uitschrijven. Laat ze daarna tien belangrijke woorden op een papiertje schrijven. Laat ze tijdens het spelen voor de groep eventueel hun papier met de dialoog of woorden erbij houden als steun. ■ Geef voldoende voorbereidingstijd, zodat alle cursisten de dialoog ook kunnen oefenen. Uit de praktijk ‘Deze werkvorm kan goed aan het einde van een cursus of lessenreeks worden gedaan. Bij het uitvoeren van de opdracht kunnen cursisten terugvallen op geleerde zinnetjes, maar ook hun fantasie de vrije loop laten. Vooral foto’s die betrekking hebben op relatieperike len leveren vaak geweldige dialogen op. Ik sta vaak versteld van de grappige scènes die ze in variatie en/of tips voor de uitvoering informati uit d praktijk en/of achter grondinformatie

korte tijd weten neer te zetten.’ – Docent NT2-groep rond A2+

Op de website bij dit boek vind je een aantal foto’s waarop twee personen staan.

Verwijzing naar het website materiaal dat bij de werkvorm hoort.

Neuner D

51

Deze werkvorm is in te zetten in fase D van het ABCD-model .

Deze werkvorm wordt uitgevoerd in tweetallen .

Deze werkvorm is ook geschikt voor online lessen .

11

Leeswijzer in woord

Spraakwater: helder en fris Spraakwater is een handreiking voor docenten NT2 en MVT. Het boek wil inzichtelijk maken hoe je spreekvaardigheidsonderwijs op een aantrekkelijke én verantwoorde manier kunt vormgeven. Als je net begint met lesgeven, kom je in dit boek een waaier aan concrete voor beelden tegen, uitgewerkt in heldere stappenplannen. Ben je een ervaren docent, dan biedt dit boek je een frisse blik en een voorraad werkvormen om uit te putten. Iedere taaldocent kan het boek gebruiken, ongeacht in welke taal, op welk taalniveau en met behulp van welke leergang je lesgeeft. Spraakwater: ingrediënten De werkvormen in Spraakwater zijn ingedeeld in twee categorieën: Gesprekken voeren en Spreken . Binnen deze categorieën zijn de werkvormen gerangschikt van eenvoudig naar complexer en kort naar langer. Een deel van de werkvormen is behalve in fysieke lessen ook te gebruiken in online lessen. Op de website bij dit boek vind je hiervoor suggesties. Verder kun je op de website naast kant-en-klare werkbladen ook invulbare werkbladen vinden, zodat je de werkvormen zo goed mogelijk kunt laten aansluiten bij de leerstof uit je eigen lespraktijk.

Iedere werkvorm start met de volgende informatie: ■ Activiteit : een korte beschrijving van de werkvorm.

■ Niveau : een aanduiding van het minimale taalniveau waarop je deze werkvorm kunt in zetten. ‘Vanaf A2’ houdt bijvoorbeeld in dat de werkvorm geschikt is voor cursisten die minimaal A2 hebben bereikt en dus ook voor cursisten met hogere taalniveaus. Deze aanduiding vind je ook terug aan de zijkant van de rechterpagina van elke werkvorm.

■ Lestijd : een indicatie van de benodigde lestijd. ■ Benodigdheden : de benodigde materialen.

Daarna volgt een beschrijving van de werkvorm: ■ Onder Vooraf kun je lezen wat je als voorbereiding op de werkvorm moet doen. ■ Onder In de les vind je een uitgewerkt stappenplan dat je in de les kunt gebruiken. ■ Bij sommige werkvormen vind je een Voorbeelduitwerking of een foto of illustratie om je alvast een beeld te kunnen vormen van de uitvoering. ■ Bij een aantal werkvormen staan Literatuurkaders met achtergrondinformatie of Ervaringen uit de praktijk .

12

■ Bij veel werkvormen vind je Tips voor de uitvoering en manieren om Variatie aan te brengen.

vanaf A1

Onderaan de rechterpagina vind je de volgende pictogrammen:

vanaf A2

Dit pictogram geeft aan of er extra materiaal bij de werkvorm op de website beschikbaar is. Dit pictogram geeft aan in welke groepsvorm de cursisten bij deze werkvorm werken: in tweetallen, in kleine groepjes of met de hele groep. Dit pictogram geeft aan bij welke fase uit het ABCD-model van Neuner de werk vorm kan worden gebruikt. We gaan er hierbij van uit dat de voorgaande fases al eerder aan bod zijn gekomen en dat de benodigde taalmiddelen voor de opdracht al zijn aangeboden. Dit pictogram geeft aan of de werkvorm behalve voor gebruik in fysieke lessen ook geschikt is voor online lessen. In dat geval vind je op de website aanwijzingen voor gebruik. Op www.coutinho.nl/spraakwater vind je het online studiemateriaal bij dit boek. Dit ma teriaal bestaat uit: ■ kant-en-klare werkbladen bij de werkvormen; ■ een invulbare versie van dezelfde werkbladen, zodat je zo goed mogelijk kunt aansluiten bij de leerstof uit je eigen lespraktijk; ■ links naar handige websites; ■ aanwijzingen voor het gebruik van de werkvormen in online lessen. Spraakwater: een druppel of een glas Moet je de leergang dan helemaal loslaten? Dat is natuurlijk niet nodig. De werkvormen kunnen dienen als aanvulling op of vervanging van opdrachten uit de leergang. Ben je te vreden met het onderdeel spreekvaardigheid in je cursus of leergang? Dan voeg je misschien af en toe een druppeltje Spraakwater toe. Is er maar weinig aandacht voor spreken? Dan maakt een flinke slok Spraakwater de tongen lekker los. De werkvormen uit Spraakwater zijn eenvoudig te gebruiken in ieder bestaand curriculum, in elke taal, op verschillende taalniveaus en bij elke leergang. Ze kosten weinig voorberei dingstijd en zijn makkelijk in te passen in elke taalles. Natuurlijk ken jij je cursisten en hun voorkeuren en behoeftes het best. Blader het boek eens door en gebruik de ideeën die je interessant vindt. Laat je creativiteit de vrije loop en pas de werkvormen eventueel aan aan de behoeftes en interesses, het thema van de les, de grootte en het taalniveau van je groep. Neuner D Online studiemateriaal

vanaf B1

13

Inleiding

Op het puntje van je stoel Mondelinge communicatie speelt een steeds grotere rol, zowel in de digitale als in de echte wereld. Voor onze cursisten is mondeling leren communiceren dan ook van groot belang om goed mee te kunnen doen in de maatschappij. Sommige cursisten hebben buiten de les echter weinig mogelijkheden om te oefenen met spreken. Voor hen vormt de les een van de schaarse momenten om aan spreekvaardigheid te werken. Oefenen met spreken is van groot belang voor het verloop van de taalontwikkeling en verdient daarom de nodige aandacht en lestijd. Als taaldocenten moeten we voortdurend ruimte creëren voor taalpro ductie en interactie. In mijn lessen merk ik steeds dat cursisten het best leren als ze op het puntje van hun stoel zitten. Maar hoe krijgen we ze daar? Dit boek wil voorzien in het puntje van die stoel. Het bevat een voorraad frisse en stimulerende werkvormen waarbij iedereen aan het woord komt, waarmee je veel afwisseling kunt bieden en die je perfect kunt laten aansluiten op je eigen lespraktijk. Zowel beginnende als ervaren docenten NT2 en MVT kunnen eruit putten voor hun spreekvaardigheidsonderwijs. Tips De kans is groot dat je bij het inzetten van een spreekopdracht een cyclus als hierna door loopt. Om je te helpen bij het vormgeven van deze stappen in je eigen spreekvaardigheids onderwijs volgt hierna per stap een aantal tips. Veel elementen uit de tips komen terug in de werkvormen die in dit boek worden beschreven.

planning (nieuwe) spreekopdracht

reflectie en feedback

instructie

voorbereiding

herhaling

reflectie en feedback

uitvoering

14

1

Verknipte dialoog

cursisten reconstrueren een dialoog

Activiteit

vanaf A1

Niveau

5-10 minuten

Lestijd

strookjes met zinnen uit een bestaande of nieuwe dialoog

Benodigdheden

Vooraf ■ Selecteer een al behandelde dialoog of schrijf zelf een korte dialoog van ongeveer tien tot veertien zinnen die aansluit bij een behandeld thema. ■ Print de dialoog en knip de strookjes los. Zorg ervoor dat er evenveel strookjes als cur sisten zijn.

In de les Stap 1 Instructie

■ Vertel dat iedere cursist een strookje met een andere zin uit een dialoog krijgt. ■ Leg uit dat ze hun zin moeten onthouden en daarna samen een dialoog moeten vormen. ■ Geef iedere cursist een strookje met een zin. Stap 2 Voorbereiding ■ Geef kort de tijd om de zin te onthouden. ■ Neem daarna de strookjes weer in of laat ze omgekeerd op tafel leggen. Stap 3 Uitvoering ■ De cursisten lopen rond en vertellen elkaar hun zin. ■ Ze zoeken de cursisten met de zinnen die in de dialoog vóór en na hun zin komen. ■ De cursisten reconstrueren zo samen de hele dialoog. ■ Daarna voeren ze de dialoog hardop uit: de cursist met de eerste zin begint, de cursist met de tweede zin gaat verder, enzovoort. ■ Luister mee en let op de aspecten waarop je straks feedback wilt geven.

20

Stap 4 Nabespreking ■ Reflecteer met de groep: Is het doel van de opdracht bereikt? Wat ging er goed? Wat kan de volgende keer beter en wat is daarvoor nodig? ■ Geef feedback op wat je hebt gehoord.

vanaf A1

vanaf A2

vanaf B1

 

variatie ■ Als het lastig is om de zin te onthouden, kunnen de cursisten het strookje op hun tafel raadplegen of erbij houden tijdens het uitvoeren van de opdracht. tip ■ Afhankelijk van het aantal cursisten kun je de dialoog langer of korter maken, één strookje aan twee cursisten geven of meerdere strookjes aan één cursist.

Op de website bij dit boek vind je een aantal voorbeelden van een dialoog op strookjes. Je vindt er ook een pdf waarmee je zelf strookjes kunt maken.

Neuner B

21

9

Wat was de vraag?

cursisten raden de juiste vraag bij een antwoord

Activiteit

vanaf A2

Niveau

5-10 minuten

Lestijd

–

Benodigdheden

Vooraf

–

In de les Stap 1 Instructie ■ Vertel dat cursisten een antwoord krijgen en de juiste vraag bij dit antwoord moeten raden. Stap 2 Voorbereiding ■ Doe het voor en geef eerst zelf een antwoord. Zeg bijvoorbeeld ‘Boksen’ en vraag dan: ‘Wat was de vraag?’ ■ Laat cursisten alle mogelijke vragen stellen, net zo lang tot de juiste vraag wordt genoemd. Bijvoorbeeld: ‘Wat heb je dit weekend gedaan?’, ‘Wat is je favoriete sport?’, ‘Welke sport kijk je niet graag?’, ‘Welke sport deed je vroeger?’

Stap 3 Uitvoering ■ Laat nu een cursist een antwoord bedenken. ■ De rest van de groep raadt welke vraag erbij hoort.

■ Degene die de juiste vraag bij het antwoord stelt, is als volgende aan de beurt. ■ Luister mee en let op de aspecten waarop je straks feedback wilt geven.

Stap 4 Nabespreking ■ Reflecteer met de groep: Is het doel van de opdracht bereikt? Wat ging goed? Wat kan de volgende keer beter en wat is daarvoor nodig? ■ Geef feedback op wat je hebt gehoord.

36

vanaf A1

vanaf A2

vanaf B1

variatie ■ Behalve klassikaal kun je deze werkvorm ook in kleine groepjes laten doen, zodat er meer spreektijd is per cursist. ■ Deze werkvorm kun je ook als spel doen. Je verdeelt de groep dan in twee of drie teams en bedenkt zelf de antwoorden voor de hele groep. De cursist die als eerste de juiste vraag bij het antwoord stelt, verdient een punt voor zijn team. Uit de praktijk ‘Dit is een eenvoudige, maar effectieve werkvorm. Dat cursisten bij deze werkvorm de juiste vraag in plaats van het juiste antwoord moeten formuleren en dus andersom moeten den ken, maakt het uitdagend. Bovendien is het nuttig om de constructie van vraagzinnen te herhalen.’ – Docent NT2-groep rond A2+

Neuner C

37

14

Hoekige discussie

cursisten maken een keuze door in een bepaalde hoek te gaan staan

Activiteit

vanaf A2

Niveau

10-20 minuten

Lestijd

bord, stift, vier papieren met A, B, C en D

Benodigdheden

Vooraf ■ Bedenk een vraag en vier mogelijke antwoorden die aansluiten bij een behandeld thema (zie voorbeelduitwerking). ■ Maak vier papieren met daarop A, B, C en D geschreven en hang die in de hoeken van het lokaal. In de les Stap 1 Instructie ■ Vertel dat de cursisten een vraag krijgen en straks bij het antwoord van hun keuze moe ten gaan staan. ■ Introduceer de vraag en licht de vier antwoordopties toe. Stap 2 Voorbereiding ■ Doe het eerst zelf voor. Kies een antwoord en ga bij de letter van je keuze staan. ■ Licht je keuze kort toe. Stap 3 Uitvoering ■ Laat nu de cursisten bij de letter van hun keuze gaan staan. ■ Laat iedere cursist de gemaakte keuze toelichten aan een cursist in dezelfde of juist een andere hoek. ■ Laat na een paar minuten één cursist uit elke hoek zijn keuze toelichten. ■ Stimuleer een discussie door eventueel vervolgvragen te stellen. ■ Herhaal de opdracht met een of meer andere vragen. ■ Luister mee en let op de aspecten waarop je straks feedback wilt geven.

46

Stap 4 Nabespreking ■ Reflecteer met de groep: Is het doel van de opdracht bereikt? Wat ging goed? Wat kan de volgende keer beter en wat is daarvoor nodig? ■ Geef feedback op wat je hebt gehoord.

vanaf A1

vanaf A2

Wat is je favoriete vakantie? A = strandvakantie B = stedentrip C = wintersport D = rondreis

vanaf B1

variatie ■ Zet cursisten met verschillende antwoorden bij elkaar. Laat ze nogmaals hun keuze toelichten en erover discussiëren. Vraag daarna een aantal cursisten om hun discussie samen te vatten. ■ Deze werkvorm werkt ook goed met een stelling en de volgende vier antwoordopties: helemaal mee eens, een beetje mee eens, een beetje mee oneens, helemaal mee on eens. Je kunt zo een aantal stellingen achter elkaar aan bod laten komen. tips ■ Besteed vooraf aandacht aan handige zinnen als: ‘Ik ben het ermee eens’, ‘Ik ben het met je eens’, ‘Dat vind ik ook’ en de negatieve varianten ervan. ■ Cursisten die alleen in een hoek staan, kunnen een gesprek voeren met iemand in een andere hoek.

Neuner D

47