Sociologie voor de praktijk - Hoeksema - druk 9

2.4 Normen

In de keurige ‘burgerlijke’ cultuur betekent respect dat je ruimte gééft aan elkaar: ‘Gaat u voor, ik kan wel even wachten.’ In de straatcultuur daarentegen wordt ruimte geëist: ‘Ga opzij, loop me niet in de weg.’ In de straatcultuur betekent respect: ruimte némen. Het respect staat in de straatcultuur continu op spanning. Disrespect is daar het ergste: ‘Je moet me niet dissen (disrespect geven).’ Er blijken dus twee volkomen tegenovergestelde betekenissen van ‘respect’ te zijn, treffend verwoord tijdens een politieke campagne van de PvdA als: Respect eis je niet, je geeft het! Hoffelijkheid van mannen tegenover vrouwen is een waarde die in de Neder landse maatschappij minder hoog scoort dan vroeger. Die hoffelijkheid leek een vertaling van de ridderlijke houding van het ‘sterke’ tegenover het ‘zwakke’ geslacht. De vrouwenemancipatie heeft hierin verandering gebracht; daardoor wordt de mannelijke hoffelijkheid gezien als minder charmant, eerder als opdringerig of betuttelend. In het verlengde hiervan is de vertaling in normen ook veranderd. Mannen (‘heren’) hielden de deur voor vrouwen (‘dames’) open, lieten dames voorgaan, behalve bij het oplopen van een trap. In films uit de jaren vijftig van de vorige eeuw zien we de man achter het stuur van de auto vandaan komen, om de auto heen lopen en het portier voor de vrouw openen. Een hedendaagse kijker zal zich dan afvragen of de vrouw een handicap heeft waardoor ze de deur niet zelf kan openen. Vroeger was het gebruikelijk dat mannen de rekening betaalden in restaurants. Tegenwoordig is het gebruikelijk dat mannen en vrouwen het bedrag delen. Het verschil tussen een waarde en norm wordt goed duidelijk bij een stiptheids actie van bijvoorbeeld actievoerende treinmachinisten. Wanneer zij zich aan alle letterlijk voorgeschreven gedragsregels houden (de normen dus), gaat dat ten koste van de waarde, want dan vertrekken treinen veel te laat of helemaal niet meer. Bij dergelijke acties zijn dus de normen losgekoppeld van de achterliggende waarden en worden op die manier absurd. Normen zijn te onderscheiden in: ■ morele normen over goed en kwaad; ■ juridische normen over legaal of niet legaal, juridisch wel of niet geoorloofd; ■ sociale normen over gepast en ongepast. Vaak vallen die normen samen (mensen gedragen zich omdat het én zo hoort én wettelijk zo is vastgelegd én goed is), maar niet altijd. Bij veel wetregels als het btw-percentage of de verplichte visvergunning gaat het niet om sociale en/ of morele normen.

Deel 1

Cultuur en sociale betekenisgeving

29