Leerboek Ontwikkeling - Jakop Rigter & René Diekstra

Hoofdstuk 5 Morele en identiteitsontwikkeling

Wat kunnen we uit al deze dilemma’s concluderen? Wetenschappers die zich met deze morele vraagstukken bezighouden benadrukken dat een dilemma oplossen vanuit enkel een redenatie niet goed is. Maar ook een dilemma oplossen vanuit enkel een emotionele reactie is niet goed. Om als een moreel persoon te kunnen functioneren heb je bij het oplossen van dergelijke morele vraagstukken beide vaar digheden nodig. Als mensen alleen of te veel vanuit emotionele reacties morele problemen benade ren dan bestaat het gevaar dat familieleden, buren of algemeen mensen voor wie ze een zwak hebben, voorgetrokken worden. Dat is het geval bij een politieagent als deze iedereen een bon geeft voor appen in de auto, op de fiets of op de brommer, maar hetzelfde gedrag bij zijn buurvrouw of neefje door de vingers ziet. Daarom is de onafhankelijke rechtspraak zo belangrijk. Als deze goed functioneert dan worden de belangen van verschillende partijen objectief afgewogen en wordt een beslissing beredeneerd op basis van geldende afspraken en wetten. We willen dan wel dat rechters hun afwegingen maken met ‘het hart op de goede plaats’. Alleen maar kil en emotieloos de regels toepassen vinden we ook weer niet prettig. Kan iedereen dat even goed? Gebruikmaken van zowel redeneringen als emoties bij morele beslissingen? Het antwoord is nee. Mensen blijken soms door te schieten naar de emotionele kant, en andere mensen schieten door naar de redeneerkant. En er zijn mensen die allebei niet goed kunnen. Lees het laatste dilemma. Nadat een schip een ijsberg heeft geraakt zijn er 30 overlevenden, onder wie de kapitein. Helaas is er slechts één reddingssloep. Alle 30 overleven den willen in deze sloep, maar de kapitein weet dat de sloep zal zinken als er meer dan 7 mensen in gaan zitten. De radeloze overlevenden vechten voor hun leven. Ze proberen in de boot te komen; sommigen hangen er aan, half in en half boven het water, anderen zitten erin, vaak boven op een andere persoon. Sommige drenkelingen duwen anderen van de boot weg of zelfs onder water. De sloep dreigt binnen enkele minuten te zinken. Wat moet de kapitein doen? Moet hij actief drenkelingen van de boot wegdu wen en een aantal anderen overboord zetten tot hij 7 mensen overhoudt? Mensen vinden dit dilemma meestal erg lastig. Zeker als ze gaan visualiseren wat ze daadwerkelijk zouden moeten doen als kapitein. Moeten ze de drenkelingen van de sloep afduwen met een peddel; misschien hard op hun vingers en handen slaan? Ze horen schreeuwen en kopje-onder zien gaan? En dan nog een paar anderen echt overboord duwen? De meeste mensen kost het veel tijd om tot een beslissing te komen. Ze voelen bij wijze van spreken de weerstand als ze zich voorstellen wat ze moeten gaan doen. Het kost de meeste mensen wel negen minuten vol angst en twijfel voordat ze een beslissing genomen hebben. Het interessante is dat mensen bij wie empathie niet tot ontwikkeling is gekomen en die (bijna) geen morele emoties kennen, de beslissing wel snel nemen. Psychopaten noemen we deze mensen, en zij deden er welgeteld negen seconden over om een beslissing te nemen. Waarschijnlijk Hoe moeilijk vind jij het om dit dilemma af te wegen?

204 |