Edwin Hoffman en Arjan Verdooren - Diversiteitscompetentie

1.1  Wat is cultuur?

Een (Nederlandse) yogadocent vertelt een aantal leerlingen na een les dat hij van plan is om binnenkort in Rusland workshops te geven over zijn yoga-metho des. Een van de studenten reageert vol ongeloof: ‘Ik heb veel Russen ontmoet op vakantie en ik kan me echt niet voorstellen dat Russen geïnteresseerd zouden zijn in yoga!’ De yogadocent antwoordt: ‘Die mensen vertegenwoordigen hoog uit één kant van Rusland. Er is ook een andere kant, met een brede geschiedenis van kunst, muziek en ballet. Dat is de kant waar yoga goed bij aansluit.’ Het begrijpen van een andere cultuur of groep vereist een continu in- en uit zoomen op en van de kleinere en grotere patronen binnen die cultuur. Bij het eerste contact met een nationale cultuur, valt over het algemeen vooral de ‘bo venlaag’ op: de dominante kenmerken met betrekking tot gedrag, ideeën en symbolen. Vaak verspreiden en stimuleren nationale instituties zoals de media, het onderwijs en het juridische systeem deze kenmerken. Wanneer iemand ver volgens de cultuur beter leert kennen, valt vaak de diversiteit binnen de cultuur op in termen van bijvoorbeeld de regionale, lokale, beroepsmatige, generatie- en genderverschillen (Bolten, 2013). Een Belgische sinoloog die vele jaren in China woonde, beschrijft hoe hij eerst altijd gericht was op allerlei zaken die ‘typisch Chinees’ waren, maar het steeds moeilijker vond om te generaliseren naarmate hij langer in China was. ‘Ik herin ner me hoe ik in de tram zat, omme heen keek en plotseling al die verschillende types herkende. Achterin zag ik het “intellectuele type” die de krant las. Naast me zaten twee jonge studenten, die hun examens en carrières bespraken. Bij de deur zat een Chinesemacho heel hard zijn best te doen om cool te zijn. Sindsdien vind ik het verschrikkelijk moeilijk om het over “dé Chinees” te hebben.’ Voor insiders zijn deze verschillen zo vanzelfsprekend dat het moeilijk is om te generaliseren over hun eigen groep, terwijl outsiders eerst de algemene patro nen herkennen voordat ze de diversiteit in een andere groep zien (Benhabib, 2002). Kennis over een ‘andere cultuur’ zou dus informatie moeten bevatten over zowel dominante patronen, herkenbaar in (nationale) instituties, als over belangrijke verschillen of zelfs conflicten die binnen elke groep bestaan. 1.1.6 Transnationale culturen Het moge nu duidelijk zijn dat culturen geen nette, duidelijke grenzen hebben die exact samenvallen met nationale grenzen. Niet alleen bestaan er kleinere ‘subculturen’ binnen grotere nationale of etnische culturen; sommige culturen zijn zelfs ‘transnationaal’ van aard. Transnationale culturen overstijgen natio-

35