Jaap van der Stel - Psychische gezondheid

1.3    Biologische en evolutionaire aspecten van menselijk gedrag

1.3 Biologische en evolutionaire aspecten van menselijk gedrag Mensen en hun gedrag zijn in de eerste plaats het resultaat van een langdurend proces dat we aanduiden als evolutie. Mensen onderscheiden zich van dieren, maar hebben daar ook heel veel mee gemeen. We gaan er kort op in. 1.3.1 Mensen en dieren In de huidige, moderne samenleving maken we een duidelijk onderscheid tussen mensen en dieren, en in het verlengde daarvan tussen natuur en cultuur. We ver geten gemakkelijk dat wij ook dieren zijn, die in veel opzichten kenmerken delen met andere gewervelde dieren en in het bijzonder zoogdieren. We hebben de nei ging ons te verheffen boven andere dieren en nemen aan dat zij in hun gedrag en ook in hun psychische ontwikkeling veel primitiever zijn dan wij, of dat ze bepaal de functies zelfs helemaal niet hebben, zoals bewustzijn of taal. Modern onder zoek laat zien dat er geen reden is om zulke scherpe grenzen te stellen. Dieren, en dat is al zo bij insecten, kunnen veel meer dan we tot recent dachten. Zo kunnen mieren op basis van ervaring hun prioriteiten bijstellen (Sasaki & Pratt, 2013). En in een experiment bleek dat het vermogen om te denken over denken (zelfreflec tie of metacognitie) ook lijkt te bestaan bij chimpansees (Beran et al., 2013). Het beeld dat de mens zich in het hoogste stadium van de biologische evo lutie bevindt, is onjuist en achterhaald. We zijn een van de vele takken die zijn voortgekomen uit het ontstaan van het leven in de vorm van eencelligen (zie over de evolutie van het menselijk lichaam: Roberts, 2015). Diverse vaardigheden of kwaliteiten van mensen zijn niet uniek en vaker geëvolueerd. Wij stammen bij voorbeeld niet af van vogels; we moeten ver teruggaan in de tijd voordat we een gemeenschappelijke voorouder kunnen identificeren. Maar ook vogels hebben als het ware op eigen houtje een intelligentie ontwikkeld die, gezien de geringe omvang van hun brein, zeer indrukwekkend is. Ook het gebruik van een werk tuig is bij vogels waargenomen (Map of life, 2017). Nog niet zolang geleden werd werktuiggebruik nog gezien als iets wat mensen typisch van dieren onderscheid de, maar dat blijkt dus niet te kloppen. Andere zoogdieren, in het bijzonder chim pansees, blijken in staat te zijn tot zeer complex gedrag, waaronder het gebruik van werktuigen, zoals een stok om voedsel te vergaren (De Waal, 2016). 1.3.2 Evolutiebiologie Darwin heeft zijn evolutietheorie gebaseerd op het principe van de natuurlijke selectie, en dit beginsel is, ondanks allerlei nuanceringen, nog steeds leidend in de evolutiebiologie (Muehlenbein, 2010). Het resultaat van de selectie zijn soorten die het beste zijn aangepast voor overleving en voortplanting, gezien de ecolo gische omstandigheden waarin zij zich bevinden en gezien de anatomische en functionele kenmerken van de desbetreffende soort. Op zich is het wel bijzonder dat daaruit ook de mens is voortgekomen: mensen zijn niet zo groot, sterk of snel als andere zoogdieren. Dat na een langdurend evolutionair proces, waarin diverse mensachtigen zijn ontstaan en ook weer zijn uitgestorven, uiteindelijk de huidige mens is voortge komen, die vervolgens door aanpassing van de natuurlijke leefomstandigheden,

25