mr. Trees Karssen - Arbeidsrecht

Arbeidsrecht Vaardig in het juridisch werkveld

zzp

ziektewet

intimidatie

nul uren

alaris op staande voet

vakbond kantonrechter

jurisprudentie

cao

con ict zwangerschapsverlof

promoti baas vakantiedagen medewerkers

opzegtermijn

proeftermijn

wetboek

contract

kort geding

collega concurrentiebeding ex wer

mr. Trees Karssen

Website Bij dit boek hoort eenwebsitemet extra studiemateriaal. Deze is te vinden via www.coutinho.nl/arbeidsrecht . Ga naar www.coutinho.nl/arbeidsrecht , maak eenCoutinho-account aan als u die nog niet hebt en log in.

Arbeidsrecht Vaardig inhet juridischwerkveld

mr. TreesKarssen

Derde, herzienedruk

c u i t g e v e r ij c ou t i n ho

bussum2013

©2003Uitgeverij Coutinhobv Alle rechtenvoorbehouden.

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingenmag niets uit deze uitgaveworden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd ge gevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigewijze, hetzij elektro nisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemmingvandeuitgever. Voor zoverhetmakenvan reprografischeverveelvoudigingenuitdezeuitgave is toege staanopgrondvanartikel 16hAuteurswet 1912dientmendedaarvoorwettelijkver schuldigde vergoedingen te voldoen aan StichtingReprorecht (Postbus 3051, 2130KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave inbloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16Auteurswet 1912) kanmen zichwenden tot Stichting pro (Stichting Publicatie- en Reproductie rechtenOrganisatie, Postbus 3060, 2130KBHoofddorp, www.stichting-pro.nl).

Eerstedruk2003 Derde, herzienedruk2013

Uitgeverij Coutinho Postbus 333 1400AHBussum info@coutinho.nl www.coutinho.nl

Zetwerk: StudioPietjePrecies | bno, Hilversum Omslag: Jeanne | ontwerp& illustratie,Westervoort

Noot vandeuitgever Wij hebbenallemoeitegedaanom rechthebbendenvancopyright teachterhalen. Per sonen of instanties die aanspraakmaken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk ver zocht contact op tenemenmetdeuitgever.

ISBN 9789046903728 NUR 825

Voorwoordbij dederdedruk

Arbeidsrecht. Vaardig inhet juridischwerkveldbestaat uit twee delen. Deel a heeft betrekking op het commune arbeidsrecht (voor de private sector) endeel bophet ambtenarenrecht (voordeoverheidssector). Inbeidedelen is gekozen voor een chronologische benadering, te beginnenmet het mo ment waarop de werknemer in dienst treedt. Eerst komen de kenmerken vande arbeidsovereenkomst, deflexibele arbeidsrelaties, dewerving en se lectie, de inhoud van de personeelsadvertentie, de gelijke behandeling, de aanstellingskeuring ende cao aanbod. Vervolgensworden thema’s bespro kendieaandeordezijnalsdewerknemereenmaal indienst is: arbeidstijden enarbeidsduur, arbeidenzorg, ziekteverzuim, vakantieenverlof,medezeg genschap, arbeidsomstandigheden, stakingsrecht en de rechtsbescherming vandewerknemer. Ten slottewordt aandacht besteedaanhet ontslagrecht, het sociaal zekerheidsrecht en het internationaal recht voor zover dat van belang is voor het arbeidsrecht. Om de toegankelijkheid te vergroten geeft het boek voorbeelden uit de dagelijkse praktijk van het arbeidsrecht. Elk hoofdstuk sluit af met vragen waarmee de kennis van de studentenwordt getoetst en opdrachtenwaar mee de studentenworden aangespoord de aangeboden stof toe te passen. Hierdoor zullen zij niet alleen de regels van het arbeidsrecht goed onder dekniekrijgen (het kennen),maar ookde vaardighedenomdie regels inde praktijk toe tepassen (dekunde). Arbeidsrecht is geschreven voor studenten aan de hbo-opleidingen Per soneel & Arbeid, Management, Economie en Recht, Sociaal-Juridische Dienstverlening alsmede de Hogere Juridische Opleiding. Door de prakti sche benadering is het boek ook geschikt voor degenen die al in de p&o sectorwerkzaam zijn, zoals personeelsadviseurs, personeelsconsulenten en hoofdenp&o. De eerste druk van Arbeidsrecht verscheen in 2003 en de tweede druk in 2007. Sindsdien hebben in het arbeidsrecht veel ontwikkelingen plaatsge vonden, zowel indewetgeving als inde jurisprudentie.Omdeze reden zijn indederdedrukdrienieuwehoofdstukkenopgenomen, teweten ‘Bedingen in een arbeidsovereenkomst’ (hoofdstuk3), ‘Goedwerkgeverschap en goed werknemerschap’ (hoofdstuk6) en ‘Overgangvanonderneming’ (hoofdstuk 12). Daarnaast zijn de volgende wijzigingen op het terrein van de arbeids wetgeving indederdedruk verwerkt. Hoofdstuk2 is aangepast aandewijziging vandeWet allocatie arbeids krachtendoor intermediairs (Waadi)per1 juli2012.Opgrondvandegewij-

zigdeWaadi hebben uitzendkrachten ook recht op gelijke behandeling ten aanzien van essentiële arbeidsvoorwaarden, zoals de duur van de vakantie, het al dan niet werken op feestdagen en de arbeids- en rusttijden enmoe tenuitzendkrachtengelijke toegangkrijgen tot debedrijfsvoorzieningen en dienstenvande inlenendeondernemingalsdewerknemersmet gelijkwaar dige functies in dienst van die onderneming, zoals de kantine, sportfaci liteiten, kinderopvang- en vervoersfaciliteiten. Verder is de inlenende on derneming verplicht om vacatures duidelijk en tijdig aan uitzendkrachten kenbaar temaken. Inhoofdstuk2 is eennieuwe paragraaf 2.6 toegevoegdover de zelfstan dige zonder personeel (zzp’er). DeWet op demedische keuringen is gewijzigd; het verbod om aan de sollicitant gezondheidsvragen te stellen is verduidelijkt en de Sociaal-Eco nomischeRaad (ser) krijgtdemogelijkheidomeencentrale rol te spelenbij de instelling van de Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeurin gen.Dit is terug te vinden inhoofdstuk4, dat gaat overwerving en selectie. In dit hoofdstuk is ook rekening gehoudenmet het feit dat de Commissie gelijke behandeling op 2 oktober 2012 is opgegaan in het College voor de Rechten vandeMens. Hoofdstuk 8 over vakantie en verlof is aangepast aan de nieuwe vakan tiewetgeving,waarmeenieuwe regels geldenvoordeopbouwvanvakantie dagen tijdensziekteendevervaltermijnenvoorwettelijkevakantiedagen. In hoofdstuk8zijn tevensdewijzigingenverwerktdie indeWetarbeidenzorg en deArbeidstijdenwet zijn aangebracht in verbandmet de implementatie van de Europese Richtlijn 2010/18/eu. Hierdoor is een wettelijke regeling tot stand gekomen vanhet verbodopbenadeling vanwegehet geldendma ken vanhet recht op ouderschapsverlof enhet recht te verzoeken om aan gepaste arbeidstijdenof -patronenna afloop vanhet ouderschapsverlof. Hoofdstuk13over het einde vande arbeidsverhouding is aangepast aan dewijzigingvandeWetmeldingcollectiefontslag (wmco),waarbijhetvoor het antwoord op de vraag of diewet wel of niet van toepassing is niet lan ger relevant is opwelkewijze dewerkgever de arbeidsovereenkomsten be ëindigt. Dewmco is altijd van toepassing als binnen een periode van drie maanden de arbeidsovereenkomsten van minstens twintig werknemers worden beëindigd. Met ingang van 1 januari 2013 is de aow-leeftijd om hooggegaan. Deze verhoging is ook terug te vinden inhoofdstuk 13, waar aan eennieuwe paragraaf is toegevoegdmet als titel ‘Bereikenpensioenge rechtigde leeftijd’ (13.4). Hoofdstuk 14 over sociale zekerheid is aangepast aan de wijziging dat het ouderdomspensioen ingaat op de dag waarop iemand de aow-leeftijd bereikt enniet langeropdeeerstevandemaandwaarop iemanddie leeftijd bereikt. In dit hoofdstuk is ook dewijziging van de Ziektewet omwerkne mers sneller te re-integrerenopgenomen. Op het terrein van jurisprudentie zijn door de Hoge Raad belangwek kende arresten gewezen op het gebied van het eenzijdig wijzigingsbeding

(zie het nieuwe hoofdstuk 3), de norm goed werkgeverschap en verzeke ringsplicht vandewerkgever (zie het nieuwe hoofdstuk 6) ende zorgplicht vandewerkgever bij ongevallenophetwerk (ziehoofdstuk10). In hoofdstuk 17, dat betrekking heeft op het ambtenarenrecht, is een nieuwe paragraaf (17.3.3) toegevoegd naar aanleiding van recente uitspra ken van de Centrale Raad van Beroep over de formule van ontslagvergoe dingbij ambtenaren. De afsluitdatum vanwetgeving en jurisprudentie is 31maart 2013. mr. TreesKarssen Rotterdam,mei 2013

Inhoud

Lijst vanafkortingen

17

Inleiding

19 19 20 22 22

Begrip arbeidsrecht Onderdelen arbeidsrecht Complexiteit arbeidsrecht

Opbouwboek

Deela Algemeenarbeidsrecht

25

1 Beginselenenbronnencommunearbeidsrecht

27 27 27 28 28 28 28 29 29 31 31 32 32 33 33 35 35 36 36 37 38 35

Leerdoelen

1.1 Inleiding

1.2 Voorwaarden totstandkoming arbeidsovereenkomst 1.2.1 Handelingsbekwaamheid (art. 3:32bw) 1.2.2 Wilsovereenstemming (art. 6:217bw) 1.2.3 Eengeoorloofdeoorzaak (art. 3:40bw)

1.3 Bronnen commune arbeidsrecht

1.3.1 Wetten 1.3.2 De cao

1.3.3 Jurisprudentie

1.3.4 Oordelen/adviezen commissies/colleges

1.3.5 Verdragen

Vragen

Opdrachten

2 Deovereenkomsten tothet verrichtenvanarbeid

Leerdoelen

2.1 Inleiding

2.2 De arbeidsovereenkomst

2.2.1 Kenmerken arbeidsovereenkomst 2.2.2 Rechtsvermoedens 2.2.3 Duur arbeidsovereenkomst

2.3 Overeenkomst van aanneming vanwerk 2.4 Deovereenkomst vanopdracht

40 40 41 41 43 45 45 47 47 49 49 49 50 51 52 53 54 55 55 58 58 61 61 61 62 62 63 65 66 66

2.5 Flexibele arbeidsrelaties

2.5.1 Deuitzendovereenkomst 2.5.2 Deoproepovereenkomst 2.5.3 De freelanceovereenkomst

2.6 De zelfstandige zonder personeel (zzp’er)

Vragen

Opdrachten

3 Bedingen ineenarbeidsovereenkomst

Leerdoelen

3.1 Inleiding

3.2 Boetebeding (art. 7:650bw) 3.3 Proeftijdbeding (art. 7:652bw) 3.4 Concurrentiebeding (art. 7:653bw)

3.5 Relatiebeding

3.6 Geheimhoudingsbeding

3.7 Beding verbodopnevenwerkzaamheden 3.8 Eenzijdigwijzigingsbeding (art. 7:613bw)

Vragen

Opdrachten

4 Wervingen selectie

Leerdoelen

4.1 Inleiding

4.2 Gelijkebehandeling

4.2.1 Personeelsadvertentie 4.2.2 Geslachtsbepaalde functies

4.2.3 Functie-eisen

4.2.4 Voorkeursbehandeling 4.2.5 Het criterium leeftijd 4.2.6 Handicapof chronische ziekte 67 4.2.7 Vacature arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd 69 4.2.8 Sollicitatiegesprek 69 4.2.9 HetCollege voor deRechten vandeMens 70 4.3 Medischonderzoek 71 4.3.1 Aanstellingskeuring 71 4.3.2 DeCommissieKlachtenbehandelingAanstellings keuringen 73 4.4 Schema inhoudpersoneelsadvertentie 73 Vragen 75 Opdrachten 75

5 Collectief arbeidsrecht

79 79 79 80 80 81 82 82 83 84 86 87 87 87 89 90 90 93 93 93 94 97 98 98

Leerdoelen

5.1 Inleiding

5.2 Collectieve arbeidsvoorwaardenoverleg

5.2.1 Centraal overleg 5.2.2 Cao-overleg 5.3 Vrijheid van vakvereniging

5.4 Inhoud cao 5.5 Gebondenheid 5.7 Nawerking cao 5.8 Interpretatie cao 5.9 Collectieve actie

5.6 Algemeenverbindendverklaring cao

5.9.1 Rechtmatigheid collectieve actie 5.9.2 Positiewerknemers bij staking

Vragen

Opdrachten

6 Goedwerkgeverschapengoedwerknemerschap

Leerdoelen

6.1 Inleiding

6.2 Goedwerkgeverschap 6.3 Goedwerknemerschap

Vragen

Opdrachten

7 Arbeidstijdenenarbeidsduur

101 101 101 102 102 103 105 106 106 106 109 111 111

Leerdoelen

7.1 Inleiding 7.2 Arbeidstijden

7.2.1 Doelstellingatw 7.2.2 Debasisnormen 7.2.3 Bijzondere groepen

7.2.4 Plichtenwerkgever en toezicht

7.3 Arbeidsduur

7.3.1 Aanpassing arbeidsduur

7.3.2 Verbodonderscheidnaar arbeidsduur

Vragen

Opdrachten

8 Vakantieenverlof

113 113 113 114 114 116 118 119 120 121 121 122 123 124 124 125 125 125 126 128 129 130 132 134 134 137 137 137 138 138 139 139 141 141 141 143 143 144 144

Leerdoelen

8.1 Inleiding 8.2 Vakantie

8.2.1 Aanspraakop vakantie 8.2.2 Vakantie tijdens ziekte

8.3 Zwangerschaps-, bevallings- enkraamverlof

8.4 Ouderschapsverlof

8.5 Verlof voor adoptie enpleegzorg

8.6 Calamiteitenverlof 8.7 Kortdurend zorgverlof

8.8 Politiek verlof

8.9 Schema verlofvormen

Vragen

Opdrachten

9 Ziekteverzuim

Leerdoelen

9.1 Inleiding

9.2 Loondoorbetaling tijdens ziekte 9.3 Controle enbegeleiding ziekteverzuim 9.4 Re-integratie-inspanningen 9.5 Procesgang eerste en tweede ziektejaar

9.6 Opzegverbodbij ziekte

Vragen

Opdrachten

10 Arbeidsomstandigheden

Leerdoelen

10.1 Inleiding 10.2 Arbobeleid

10.2.1 Minimumeisen

10.2.2 Beleid tegenovermatigepsychosociale arbeids belasting 10.2.3 DeRisico-inventarisatie en -evaluatie (rie)

10.3 Arbeidsongevallen enberoepsziekten 10.3.1 Melding en registratie 10.3.2 Zorgplicht en aansprakelijkheid

10.4 Deskundigebijstand

10.4.1 Arbodeskundigen 10.4.2 Depreventiemedewerker 10.4.3 Bedrijfshulpverlening

10.5 Voorlichting, plichten en rechtenwerknemers

145 145 146 146 146 149 149 149 150 150 151 151 151 152 153 154 154 155 155 155 156 156 156 159 159 160 160 161 162 163 164 166 166 169 169 169 170 171 173

10.6 Bevoegdhedenor

10.7 Toezicht

Vragen

Opdrachten

11 Medezeggenschap

Leerdoelen

11.1 Inleiding

11.2 Basisbegrippenwor 11.2.1 Onderneming 11.2.2 Ondernemer

11.2.3 Bestuurder

11.2.4 De indeondernemingwerkzamepersonen

11.3 Instelling en samenstellingor 11.4 Medezeggenschapsstructuur

11.5 Faciliteitenor

11.5.1 Instelling commissies (art. 15wor) 11.5.2 Uitnodigen vandeskundigen (art. 16wor) 11.5.3 Gebruik van voorzieningen (art. 17 lid1wor) 11.5.4 Vergaderen inwerktijd (art. 17 lid2 en3wor) 11.5.5 Uren voor beraad enoverleg alsmede voor scholing en vorming (art. 18wor)

11.6 Bevoegdhedenor

11.6.1 Bevoegdhedenorkrachtens dewor 11.6.2 Bevoegdhedenor in anderewetten

11.7 Deondernemingsovereenkomst 11.8 De geschillenregeling

11.8.1 Bijzondere en algemene geschillenregeling

11.8.2 Debedrijfscommissies 11.8.3 De algemene geschillenregeling 11.9 Medezeggenschap inkleineondernemingen

11.10 Rechtsbeschermingor

Vragen

Opdrachten

12 Overgangvanonderneming

Leerdoelen

12.1 Inleiding

12.2 Begripovergangonderneming 12.3 Plichten verkrijger (nieuwewerkgever)

12.4 Pensioenvoorziening

12.5 Plichtenoudewerkgever

173 174 174 177 177 177 178 179 179 180 180 181 182 184 185 186 186 187 189 189 189 192 193 194 194 197 197 197 198 199 200 200 202 202 202 202 203 204 205 205 206 207

Vragen

Opdrachten

13 Eindearbeidsverhouding

Leerdoelen

13.1 Inleiding

13.2 Wederzijds goedvinden 13.3 Van rechtswege

13.4 Bereikenpensioengerechtigde leeftijd

13.5 Opzegging

13.5.1 Voorafgaandeopzegging 13.5.2 Opzegdag enopzegtermijn 13.5.3 Ontslagvergunninguwv 13.5.4 Geldigheidontslagvergunning 13.5.5 Uitzonderingenontslagvergunning

13.5.6 Opzegverboden

13.5.7 Uitzonderingenopzegverboden

13.6 Ontslagop staande voet 13.7 Ontbinding arbeidsovereenkomst 13.7.1 Redenenontbinding 13.7.2 Kantonrechtersformule

13.8 Collectief ontslag

13.9 Kennelijkonredelijkontslag

Vragen

Opdrachten

14 Sociale zekerheid

Leerdoelen

14.1 Inleiding

14.2 Verzekeringen en voorzieningen 14.3 Uitvoeringsorganisaties en toezicht

14.4 Ziekte

14.4.1 Dezw 14.4.2 Dezvw

14.5 Arbeidsongeschiktheid

14.5.1 Dewia

14.5.2 Dewia-uitkeringen

14.5.3 Duur enhoogtewia-uitkeringen

14.5.4 DeWetWajong

14.6 Werkloosheid

14.6.1 Voorwaardenww-uitkering 14.6.2 Duur enhoogteww-uitkering 14.6.3 Verplichtingenwerknemer

14.7 Ouderdom

209 210 210 213 213 213 214 214 215 215 216 217 218 218 219 219 219 219 221 222 223 223 224 224 225 225 229 229 229 230 230 230 231 231 231 232 227

Vragen

Opdrachten

15 Beslechtinggeschillen

Leerdoelen

15.1 Inleiding

15.2 Arbeidsrechtelijke geschillen 15.2.1 Absolute competentie 15.2.2 Relatieve competentie 15.2.3 Spoedeisende zaken

15.2.4 Mediation

15.3 Geschillen sociale verzekeringen

Vragen

Opdrachten

16 Internationaleaspecten

Leerdoelen

16.1 Inleiding

16.2 Ratificatie enbekendmaking verdragen

16.3 De iao

16.4 DeRaad vanEuropa 16.5 DeEuropeseUnie 16.5.1 Achtergrond

16.5.2 Harmonisatiewetgeving 16.5.3 Uitleggemeenschapsrecht

Vragen

Opdrachten

Deel b Ambtenarenrecht

17 Ambtenarenrecht

Leerdoelen

17.1 Inleiding 17.2 De aanstelling

17.2.1 Het aanstellingsbesluit 17.2.2 De aanstellingsvormen 17.3.1 Deontslaggronden 17.3.2 Het strafontslag

17.3 Het ontslag

17.3.3 Formuleontslagvergoeding ambtenaar

17.4 De arbeidsvoorwaardenregeling 17.4.1 DeAmbtenarenwet

233 233 234 234 234 235 236 236 237 238 238 240 240

17.4.2 Dediverse rechtspositieregelingen

17.5 Het arbeidsvoorwaardenoverleg

17.5.1 Het sectoroverleg 17.5.2 Het centraal overleg

17.6 Rechtsbescherming

17.6.1 De algemenebeginselen vanbehoorlijkbestuur

17.6.2 Bezwaar

17.6.3 Beroep enhoger beroep 17.6.4 De voorlopige voorziening

Vragen

Opdrachten

Chronologisch register jurisprudentie

243

Trefwoordenregister

247

Lijst vanafkortingen

akw AlgemeneKinderbijslagwet amvb anw Algemenenabestaandenwet aow AlgemeneOuderdomswet arar

AlgemeneMaatregel vanBestuur

AlgemeenRijksambtenarenreglement Arbeidsomstandighedenwet

Arbowet

atw Arbeidstijdenwet avv

Algemeen verbindend verklaren

aw Awb

Ambtenarenwet

Algemenewet bestuursrecht Algemenewet gelijkebehandeling Besluit algemene rechtspositiepolitie BuitengewoonBesluitArbeidsverhoudingen Collectieve arbeidsovereenkomst Collectieve arbeidsvoorwaardenregeling Collegebeschermingpersoonsgegevens Commissie gelijkebehandeling BurgerlijkWetboek

awgb barp bba bw cao car cbp cgb crvb ctz cvz esh

CentraleRaad vanBeroep

College van toezicht opde zorgverzekeringen

College voor zorgverzekeringen Europees SociaalHandvest

eu EuropeseUnie evrm EuropeesVerdrag voor deRechten vandeMens Fw Faillissementswet hr HogeRaad iao InternationaleArbeidsorganisatie jar JurisprudentieArbeidsrecht lisv Landelijk Instituut SocialeVerzekeringen m.u.p. met uitgesteldeprestatieplicht nj Nederlandse Jurisprudentie njb Nederlands Juristenblad or Ondernemingsraad pvt Personeelsvertegenwoordiging rop Raad voor hetOverheidspersoneelsbeleid rsv RechtspraakSocialeVerzekeringen ser Sociaal-EconomischeRaad suwi

Wet structuur uitvoeringsorganisatiewerk en inkomen

svb

SocialeVerzekeringsbank

17

Arbeidsrecht

tar tw uwv vso waa

Tijdschrift voorAmbtenarenrecht

Toeslagenwet

UitvoeringsinstituutWerknemersverzekeringen VerbondSectorwerkgeversOverheid

Wet aanpassing arbeidsduur

Waadi Wajong wao wavv

Wet allocatie arbeidskrachtendoor intermediairs Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten Wet opde arbeidsongeschiktheidsverzekering Wet ophet algemeen verbindend enonverbindend verklaren vanbepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten

Waz Wbp

Wet arbeid en zorg

Wet beschermingpersoonsgegevens wcao Wet opde collectieve arbeidsovereenkomst wed Wet opde economischedelicten Wet ro Wet opde rechterlijkeorganisatie WetRv. Wetboek vanBurgerlijkeRechtsvordering wgb wmco Wetmelding collectief ontslag wmk Wet opdemedischekeuringen wmm Wetminimumloon enminimumvakantiebijslag woa Wet verbodoponderscheidnaar arbeidsduur wor Wet opdeondernemingsraden wulbz wia

Wetgelijkebehandelingvanmannenenvrouwenbijdearbeid Wetwerk en inkomennaar arbeidsvermogen

Wet uitbreiding loondoorbetalingsverplichtingbij ziekte

ww Werkloosheidswet wwb Wetwerk enbijstand zfw Ziekenfondswet zvw Zorgverzekeringswet zw Ziektewet

18

Inleiding

Begrip arbeidsrecht Het arbeidsrecht kunnen we omschrijven als het geheel van rechtsregels datbetrekkingheeftopdeverhouding tussenwerknemer enwerkgever.Die rechtsregels bepalen de rechtspositie van de werknemer en de werkgever; wat hun rechten enplichten zijnbij werving en selectie, bij de beloning, bij ziekte, arbeidsongeschiktheid, ontslag enwerkloosheid vandewerknemer. Werknemers zijn personen die in dienst van een ander (dewerkgever) wer ken. Zij kunnenwerkzaam zijn indemarktsector (particulierebedrijfsleven) of bij deoverheid.Werknemersdie indemarktsectorwerkenverrichtenhun werkopbasis vaneenarbeidsovereenkomst exart. 7:610BurgerlijkWetboek (bw). Het geheel van rechtsregels dat betrekking heeft op de verhouding werknemer-werkgever indemarktsectorwordt het commune (reguliere) ar beidsrecht genoemd. Werknemers die werkzaam zijn bij de overheid – zoals bij eenminis terie, een gemeente, een provincie of een waterschap – verrichten hun werk niet op basis van een arbeidsovereenkomst, maar op basis van een publiekrechtelijke aanstelling. In art. 7:615 bwwordenwerknemers bij de overheid (ambtenaren) uitgezonderd van het commune arbeidsrecht. De rechtspositie van ambtenaren is geregeld in de Ambtenarenwet en diverse publiekrechtelijke rechtspositieregelingen.Welkepubliekrechtelijke rechts positieregeling op ambtenaren van toepassing is, is afhankelijk van de sec tor waarin zij werken. Zo gelden voor ambtenaren die bijministeries of de daaronder vallendedienstenwerken (mennoemt deze ambtenarenookwel rijksambtenaren) het Algemeen Rijksambtenarenreglement, het Bezoldi gingsbesluit burgerlijke ambtenaren en het Reisbesluit. Voor ambtenaren die bij een gemeente werken (dit zijn gemeenteambtenaren) geldt de Col lectieve arbeidsvoorwaardenregeling. Het geheel van rechtsregels dat be trekkingheeft opdeverhouding tussenambtenarenenoverheidswerkgever wordt aangeduid als ambtenarenrecht. Het communearbeidsrecht enhet ambtenarenrecht zijnopeenaantal pun ten identiek. Talloze wetten die de verhouding werknemer-werkgever ra ken, zijnvan toepassingopzowel demarktsectoralsdeoverheidssector.We denkenhier aandeAlgemenewet gelijke behandeling (awgb), deArbeids omstandighedenwet (Arbowet), de Arbeidstijdenwet (atw), deWet op de ondernemingsraden (wor), deWet werk en inkomen naar arbeidsvermo gen (wia), deWerkloosheidswet (ww), deWet arbeid en zorg en deWet beschermingpersoonsgegevens (Wbp).

communearbeids recht

ambtenarenrecht

overlapping

19

Arbeidsrecht

Er zijn ook enkele opmerkelijke verschillen tussen het commune arbeids recht enhet ambtenarenrecht.Het communearbeidsrecht isonderdeel van hetprivaatrecht; dit ishet rechtdatde rechtsverhouding tussenburgerson derling regelt. Beginselenuithetprivaatrecht geldendusookvoorhet com mune arbeidsrecht. Dat geldt bijvoorbeeld voor het beginsel in art. 6:217 bwdat eenovereenkomstmoetberustenopwilsovereenstemmingvanpar tijen. Het privaatrecht is eveneens van toepassing op de procedure bij ge schillen tussenwerknemer enwerkgever indemarktsector.Dezegeschillen wordenbehandelddoor de rechtbank, sector kanton (de kantonrechter), in hoger beroepdoor het gerechtshof en in cassatiedoor deHogeRaad. Het ambtenarenrecht valt onder het bestuursrecht. Daarbij gelden de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. We denken aan het beginsel dat eenbesluit zorgvuldigmoetwordenvoorbereid (het zorgvuldigheidsbe ginsel) enaanhet beginsel dat eenbesluit deugdelijkmoet zijngemotiveerd (hetmotiveringsbeginsel). Geschillen tussen ambtenaar en overheidswerkgever vallen onder de werking vandeAlgemenewet bestuursrecht (Awb). Op grond vandeAwb moet eenambtenaarbij eengeschil eerst bezwaarmakenbij zijnoverheids werkgever. Daarna kan beroep worden ingesteld bij de rechtbank, sector bestuursrecht, envervolgenshogerberoepbij deCentraleRaadvanBeroep. Dit boek behandelt zowel het commune arbeidsrecht als het ambtenaren recht. In deel Awordt aandacht besteed aan het commune arbeidsrecht. Deel B bespreekt het ambtenarenrecht, waarbij met name de verschillen met het commune arbeidsrecht aanbodkomen. Onderdelen arbeidsrecht Het arbeidsrecht bestrijkt een groot aantal onderwerpen, variërend van ontslagrecht, arbeidsomstandigheden en sociale zekerheid tot gelijke be handeling enprivacy. Bij individueel arbeidsrecht staat de individuele arbeidsovereenkomst cen traal.Het gaatom rechtsregelsdiebetrekkinghebbenopdeverhoudingvan de individuelewerknemer tot zijnwerkgever.Wedenkenhier aande regels DeWetopdemedischekeuringenbepaaltdateenaanstellingskeuringalleen toege staan is voor functieswaaraanbijzondere eisenophet gebied vande geschiktheid wordengesteld.Dewerkgevermagduseen sollicitantniet zomaar eenaanstellings keuring latenondergaan. Dit geldt voor elkewerkgever indemarktsector enbij de overheid. De Arbeidsomstandighedenwet verplicht de werkgever een beleid te voerenmet betrekking tot het ziekteverzuim van dewerknemers. Deze verplichting richt zich tot elkewerkgever indemarktsector enbij deoverheid.

verschillen

privaatrecht

bestuursrecht

individueel arbeidsrecht

20

Inleiding

overdevoorwaardenvoorde totstandkomingvandearbeidsovereenkomst, de inhoud van de arbeidsovereenkomst en het beëindigen van de arbeids overeenkomst. Regels van individueel arbeidsrecht vindenwe onder meer in titel 10 vanBoek7 vanhet bw. Het collectief arbeidsrecht betreft rechtsregels over het afsluiten van een collectieve arbeidsovereenkomst (cao), de invloed van cao’s opde individu ele arbeidsovereenkomst endeprocedure vangeschillenover deuitvoering van cao’s. Regelsmet betrekking tot het collectief arbeidsrecht staanonder andere in deWet op de collectieve arbeidsovereenkomst en in deWet op het verbindend en onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten. Het arbeidsomstandighedenrecht (arborecht) heeft betrekking op rechts regels die dewerknemer bescherming bieden tegen invloeden die zijn vei ligheid, gezondheid en welzijn bedreigen. De rechtsregels zijn gericht op hetvoorkomenofbeperkenvanziekteverzuim, arbeidsongevallen,beroeps ziekten en veiligheids- en gezondheidsrisico’s die aan het verrichten van werk zijn verbonden. De regels zijn te vinden in deArbowet en de daarop gebaseerde regelingen. Ook rechtsregelsovermaximalewerktijden,minimale rusttijden, nacht arbeid, pauzesenoverwerkbehoren tothet arborecht.Deze regels, die inde Arbeidstijdenwet zijn opgenomen, hebben immers het beschermen vande veiligheid, de gezondheid enhetwelzijn vanwerknemers tot doel. Bij het medezeggenschapsrecht gaat het om de verhouding tussen de on dernemingsraad als vertegenwoordiger van de werknemers en de onder nemer, de bevoegdheden van de ondernemingsraad bij de besluitvorming over organisatorische, economische en sociale aangelegenheden in de on derneming en de procedure bij geschillen tussen de ondernemingsraad en de ondernemer. De regels rond demedezeggenschap vanwerknemers zijn opgenomen indewor. Het sociaal verzekeringsrecht heeft betrekkingop rechtsregelsdievoorzien in een uitkering aanwerknemers die door ziekte, werkloosheid of arbeids ongeschiktheid hun baan kwijtraken en op de voorwaardenwaaronder zij de uitkering kunnen krijgen en behouden. De belangrijkste regels zijn te vinden indeZiektewet (zw), deZorgverzekeringswet (zvw), deWerkloos heidswet (ww) endeWetwerk en inkomennaar arbeidsvermogen (wia). DeAlgemenewet gelijke behandeling bepaalt dat niemandongelijkbehan deldmagwordenopgrond vangodsdienst, levensovertuiging, politieke ge zindheid, geslacht, ras, nationaliteit, hetero-ofhomoseksuelegerichtheidof burgerlijke staat. Dit geldt ook voor arbeidsverhoudingen en arbeidsvoor waarden in de marktsector en bij de overheid. In deWet onderscheid ar

collectief arbeidsrecht

arborecht

medezeggen schapsrecht

sociaal verzeke ringsrecht

gelijkebehandeling

21

Arbeidsrecht

beidsduur en in de Ambtenarenwet staat dat de werkgever bovendien op grond van een verschil in arbeidsduur geen onderscheidmagmaken in de voorwaarden waaronder een dienstverband wordt aangegaan, verlengd of beëindigd. DeWetbeschermingpersoonsgegevensgeeft regelsoverhet verwerkenvan en het omgaanmet persoonsgegevens. Deze wet bevat ook regels die be trekkinghebbenopde verhoudingwerknemer-werkgever. Veelwerknemerswillenmeervrije tijdhebbenvooractiviteitenalskinderen opvoeden, (zieke) ouders verzorgen, aan sport doen of een cursus volgen. Dit heeft geleid tot de totstandkoming vandeWet aanpassing arbeidsduur, tot de invoering in het bw en de Ambtenarenwet van het verbod onder scheid te maken naar arbeidsduur en tot de totstandkoming van deWet arbeidenzorg, diewerknemersverschillendemogelijkhedenbiedtomwerk enprivéleven (beter) tekunnen combineren. Complexiteit arbeidsrecht Door de diversiteit van onderwerpen en de grote hoeveelheid regels is het arbeidsrecht niet eenvoudig. In de verschillende fasen van de arbeidsver houdingmoetmen rekeninghoudenmet regels die in verschillendewetten zijnopgenomen. Bij dewervingen selectievanpersoneel zijndevolgende regels vanbelang: ■ een vacaturemoet in beginsel openstaan voor iedereen, ongeacht godsdienst, levensovertuiging, nationaliteit, geslacht, ras of burgerlijke staat (art. 5awgb); ■ een aanstellingskeuring mag alleen plaatsvinden als aan de vervulling van de functiebijzondereeisenophetpuntvandemedischegeschiktheidmoetenwor den gesteld (art. 4Wet opdemedische keuringen en art. 3Besluit aanstellings keuringen); ■ bij de werving voor een functie waaraan bijzondere eisen op het punt van de medische geschiktheidworden gesteldmoet worden vermeld dat een aanstel lingskeuringverplicht is (art. 4Besluit aanstellingskeuringen); ■ een sollicitantheeft rechtopeenvertrouwelijkeenzorgvuldigebehandelingvan zijnpersoonsgegevens (art. 27Wbpenart. 5VrijstellingsbesluitWbp). Opbouw boek Bij de opzet vandit boek is ervoor gekozenhet arbeidsrecht chronologisch te benaderen.We beginnenmet het commune arbeidsrecht (deel a), waar bij als eerste de elementaire beginselen uit het privaatrecht en de bronnen van het commune arbeidsrecht worden behandeld. Dat is belangrijk voor een beter begrip van de arbeidsovereenkomst. Daarna worden in chrono

privacy

arbeiden zorg

chronologische benadering

22

Inleiding

logische volgorde de verschillende thema’s van het commune arbeidsrecht besproken. Hierbij gaan we uit van het moment waarop iemand in dienst treedt. Aan de orde komen de verschillende soorten overeenkomsten tot het verrichten van arbeid, dewerving en selectie, de aanstellingskeuring en de inhoudvandepersoneelsadvertentie.Vervolgensbehandelenwe thema’s die aan de orde komen als dewerknemer eenmaal in dienst is.We denken hier aan cao, arbeidsduur en arbeidstijden, vakantie en verlof, ziektever zuim, arbeidsomstandigheden en medezeggenschap. Daarna besteden we aandacht aande situatiewaarindewerknemerdeondernemingverlaat.We staan stil bij de beëindiging van de arbeidsrelatie, de regeling bij geschillen tussenwerknemer enwerkgever en de sociale zekerheid. Het boek sluit af met eenbespreking van internationaal recht voor zover dat relevant is voor het commune arbeidsrecht. Het ambtenarenrecht (deel b) wordt volgens hetzelfde stramienbehan deld. Daarbij wordt vooral nader ingegaan opde afwijkingen vanhet com mune arbeidsrecht.

Indit boekwordendevolgendepictogrammengebruikt:

Leerdoelen

Vragenenopdrachten

Verwijzingnaar www.coutinho.nl/arbeidsrecht

23

Arbeidsrecht

Website www.coutinho.nl/arbeidsrecht

Ga naar www.coutinho.nl/arbeidsrecht en maak een Coutinho-account aan als u die nog niet hebt. Typ vervolgens de code in die op pagina 2 van dit boek staat. Deze code geeft u exclusieve toegang tot het extramateriaal opdezewebsite. Op deze website vindt u eenmultiplechoicetoetsmet een antwoordmodel inclusiefmotivering. Voor docenten is er een voorbeeldtoets met een antwoordmodel be schikbaar en een antwoordmodel voor de vragen en opdrachten uit het boek.Ditmateriaal is viadewebsite aan te vragen.

24

Deela Algemeenarbeidsrecht

1

Beginselenenbronnen communearbeidsrecht

Leerdoelen

De student kent: ■ debetekenis vanhet vermogensrecht enhet verbintenissenrecht voor de tot standkomingvaneenarbeidsovereenkomst; ■ debronnenvanhet arbeidsrecht.

De student kan: ■ de context vanhet arbeidsrecht begrijpen; ■ arbeidsrechtelijke termendefiniëren.

1.1

Inleiding

Eenarbeidsovereenkomst iseenwederkerigeovereenkomst (art. 6:261bw). Daaruit komen voor beide partijen (werknemer enwerkgever) rechten en plichten voort. De werknemer is verplicht de overeengekomen arbeid te verrichten en heeft recht op loon van de werkgever. De werkgever op zijn beurt heeft deplicht het overeengekomen loon tebetalen enheeft recht op arbeid vandewerknemer. Voor een geldige totstandkoming van overeenkomsten stelt de wet de volgende voorwaarden: handelingsbekwaamheid, wilsovereenstemming en een geoorloofde oorzaak. Deze voorwaarden gelden ook voor de totstand koming van een arbeidsovereenkomst. Dit hoofdstuk besteedt aandacht aande vraagwat die voorwaardenbe tekenen voor het aangaan van een arbeidsovereenkomst. De rechtenenplichtenvandewerkgeverendewerknemerzijn tevinden indiversewetten, inde cao, inuitspraken van rechterlijke instanties (juris prudentie), in de oordelen en adviezen van andere instanties en in verdra gen.Dezevormendebronnenvanhet arbeidsrecht enworden indithoofd stuk afzonderlijkbesproken.

27