Erica van Boven en Gillis Dorleijn - Literair mechaniek

1.1  De lyrische taalsituatie

als ‘wij’ en ‘ons’ blijkt immers dat het sprekende ik niet alleen is. Maar tegelij kertijd is duidelijk dat de ander niet rechtstreeks wordt aangeroepen. Als gezegd hebben de apostrofe, het aanspreken en de exclamatio, de uit roep, een emotioneel effect. In lyriek of lyrische passages die geschreven zijn in de traditie van de klassieke retorica vinden we deze apostrofes en uitroe pen herhaaldelijk terug. Nagenoeg alle westerse literatuur vanaf de Griekse en Romeinse klassieken tot in het begin van de twintigste eeuw heeft deel aan die retorische erfenis. Een mooi retorisch gedicht, dat heel systematisch een gedachte ontwikkelt, is deze beroemde tekst van Guido Gezelle. Het motto verwijst direct al naar de klassieke traditie. Het is een citaat uit het achttiende boek van Homerus’ Ilias: ‘Bij het wiegende (slanke) riet’. De eerste regel van het gedicht bevat een uitroep en vanaf de tweede regel wordt het riet aan gesproken. De volgende strofen zetten dit patroon min of meer voort. In de laatste strofe wordt echter God aangeroepen – en je zou zelfs kunnen stellen dat in de slotregel het lyrisch subject zichzelf aanroept. Παρα ροδανον δονακηα hom. il. xviii, 576.

O! ’t ruischen van het ranke riet! o wist ik toch uw droevig lied! wanneer de wind voorbij u voert en buigend uwe halmen roert, gij buigt, ootmoedig nijgend, neêr, staat op en buigt ootmoedig weêr, en zingt al buigen ’t droevig lied, dat ik beminne, o ranke riet! O! ’t ruischen van het ranke riet! hoe dikwijls dikwijls zat ik niet nabij den stillen waterboord alleen en van geen mensch gestoord, en lonkte ’t rimplend water na, en sloeg uw zwakke stafjes ga, en luisterde op het lieve lied, dat gij mij zongt, o ruischend riet! O! ’t ruischen van het ranke riet! hoe menig mensch aanschouwt u niet en hoort uw’ zingend’ harmonij, doch luistert niet en gaat voorbij! voorbij alwaar hem ’t herte jaagt, voorbij waar klinkend goud hem plaagt;

17