Goed geschreven - Wilma van der Westen

Zakelijk schrijven binnen opleiding en beroep GOED GESCHREVEN Wilma van der Westen

u i t g e v e r ij

c

c o u t i n h o

Goed geschreven Zakelijk schrijven binnen opleiding en beroep

Wilma van der Westen

Tweede, herziene druk

c u i t g e v e r ij

c o u t i n h o

bussum 2009

Website Bij dit boek hoort een website met extra materiaal. Deze is te vinden via www.coutinho.nl/goedgeschreven

© 2002 Uitgeverij Coutinho b.v. Alle rechten voorbehouden.

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gege vensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaan de schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toege staan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk ver schuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uit gave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Or ganisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

Eerste druk 2002 Tweede, herziene druk 2009

Uitgeverij Coutinho Postbus 333 1400 AH Bussum info@coutinho.nl www.coutinho.nl

Redactie: Guido Schmeits, Utrecht Omslag: Het vlakke land, Rotterdam

Noot van de uitgever Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Perso nen of instanties die aanspraak maken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen met de uitgever.

ISBN 978 90 469 0170 0 NUR 624

Voorwoord

De meeste studenten hebben tijdens hun vooropleiding geleerd om zakelijke teksten te schrijven. Misschien niet zo vaak een tekst met een omvang zoals we die in het hoger onderwijs verwachten, maar het schrijven van zakelijke teksten is voor de meeste studenten niet nieuw. Toch valt menig ingeleverde tekst be hoorlijk tegen. Het zijn de spelfouten die het eerst in het oog lopen, maar die vormen slechts het topje van de ijsberg. Dit verschijnsel roept veel vragen op. Hoe komt dit? Wat is hier aan de hand? Hoe komt het dat zaken die in het onderwijs aan bod zijn gekomen niet toege past worden in reële schrijfsituaties? Hoe komt het dat een leerling die een tekst schrijft voor Nederlands op zijn taal let, maar wanneer hij een stuk schrijft voor zijn opleiding of een mail stuurt naar de docent diezelfde aandacht voor taalver zorging achterwege laat? Het is gissen maar een aantal zaken valt wel op: zaken die een permanent on derhoud behoeven, zoals schrijven of werkwoordspelling, komen in het onder wijs niet voortdurend aan de orde. Er wordt wel geschreven maar teksten wor den ingeleverd voor een cijfer en leerlingen krijgen nauwelijks de mogelijkheid te reflecteren op hun eigen teksten en die te herschrijven. Iedereen die schrijft binnen zijn beroep weet hoe vaak je als schrijver wikt en weegt, schaaft en bij schaaft. Een tekst is nooit in één keer af. Natuurlijk, de positie van taal is maatschappelijk gezien veranderd. Jongerentaal, sms-taal, chatten en mailen hebben hun weerslag op de taalvaardigheid. Ook de toename van meertaligen en anderstaligen. Toenemend tweetalig voortgezet onderwijs en internationaal onderwijs. Met wie hoor je in het dagelijks leven als jongere nog correcte taal te spreken? Ook die trend eist zijn tol. Ik wilde met deze nieuwe aanpak zoveel mogelijk een reële schrijfsituatie bena deren en lang heb ik gezocht naar een aanpak waardoor studenten het geleerde daadwerkelijk gaan toepassen in de praktijk. Voor veel studenten is het onder werp zakelijk schrijven niet nieuw. Meer van hetzelfde is dan niet zinvol.

De aanpak van Goed geschreven is ontwikkeld op De Haagse Hogeschool in de periode 1997 tot 2002. In 2002 verscheen de eerste druk van het boek. Met de

aanpak is op diverse andere hogescholen nu tien jaar ervaring opgedaan, tijd voor een nieuw jasje!

Voor u ligt dan ook de tweede, herziene druk van Goed geschreven . In de tekst van dit boek zijn veel voorbeelden van studenten opgenomen. Zonder de bereid heid van studenten om hun teksten af te staan, zou ik niet aan zo veel reële voor beelden voor dit boek zijn gekomen. Ik bedank hen hier van harte voor. Verder veel dank aan de docenten Ondersteunend Onderwijs Nederlands. Door hun kritiek, vragen en opmerkingen werd ik gestimuleerd om zaken verder uit te werken, aan te scherpen, toe te voegen en te wijzigen. Met name bedank ik Edith Alladin voor haar inhoudelijke bijdrage, haar kritische blik en vooral voor de ple zierige samenwerking. Verder dank aan Yara Young Ramirez, Burger Vliegenthart en Peh Jing Ip, voor hun steun op de achtergrond. Goed geschreven kan gebruikt worden in ondersteunend taalonderwijs en past in het kader van een taalbeleid waarin naast ondersteuning van taalzwakke stu denten ook aandacht is voor taalontwikkeling in de hele opleiding. Taalbeheer sing is dan niet langer een apart vak, maar is geïntegreerd in het curriculum en staat ten dienste van de (taal)eisen die de opleiding en het beroep stellen. De studenten brengen de teksten in die zij voor hun opleiding of (toekomstig) be roep schrijven. Daardoor is de aanpak dan ook opleidingsonafhankelijk en tegelij kertijd door het werkenmet opdrachten uit de opleiding ook opleidingsspecifiek. Goed geschreven is ontwikkeld vanuit mijn jarenlange ervaring in het begelei den van hbo-studenten bij het vergroten van hun schrijfvaardigheid aan de hand van eigen teksten. Die teksten hadden ze geschreven voor hun opleiding, en niet voor het vak Nederlands, en dit maakt nogal verschil uit. Een tekst die voor de eigen opleiding is geschreven, geeft een reëler beeld van het niveau van schrijf vaardigheid van de studenten dan een tekst geschreven binnen het vak Neder lands of communicatieve vaardigheden. Je ziet aan de schrijftaken voor de oplei ding of de student het geleerde toepast in reële situaties en je krijgt zicht op de onderdelen die onderhoud behoeven. De aanpak Goed geschreven en de opzet van het analysemodel zijn gebaseerd op de fouten die daadwerkelijk voorkwamen in de teksten die studenten voor hun opleiding schreven. Die fouten heb ik, in samenwerking met de toenmalige do centen Ondersteunend Onderwijs Nederlands, verzameld in de periode 1993 tot 2002 waarin ik bij De Haagse Hogeschool coördinator was van het Ondersteu nend Onderwijs Nederlands. Voor de docent

Top-downaanpak

Het analysemodel beslaat vijf niveaus waarop je een tekst kunt beoordelen. De niveaus werken als een top-downaanpak. De student begint zijn tekst te verbe teren op niveau 1, daarna op niveau 2, enzovoort. De ervaring leert dat de verbe terde teksten door deze aanpak ook op de ‘lagere’ niveaus er beter uit gaan zien. Wanneer een student aan veel doelen moet werken, kan het nodig zijn om twee keer een module te volgen. Bespreek dan met de student dat hij zich tijdens de eerste module richt op deel 1 van het analysemodel, intussen werkt aan taalont wikkeling (o.a. aan het werken met een teksten- en woorddossier) en probeert deel 1 voldoende af te ronden. Tijdens de tweede module pakt de student dan deel 2 van het analysemodel bij de kop. Deel 1 gaat over de tekst als geheel en de tekststructuur. Dit niveau heeft te ma ken met het selecteren, indelen en structureren van het materiaal op een wijze die past bij het publiek en de situatie. Je verplaatsen in de lezer is voor een schrij ver een lastig parket. De feedback van de docent (en medestudent) geeft de stu dent zicht op hoe zijn tekst op de lezer overkomt. Zorg ervoor dat de feedback plaatsvindt in de vorm van een leergesprek. De schrijver zal snel willen uitleggen wat hij bedoelde. Maak hem erop attent dat dat er dus niet staat. Dat je dat niet kan opmaken uit de tekst. De feedback van de docent is van groot belang. De docent geeft feedback op drie punten: de fouten, het schrijfproces, en feedback als motor tot taalontwik keling. De bespreking van de tekstanalyse draait niet alleen om het aanwijzen en labelen van fouten om die te laten verbeteren. Bespreek ook de manier waarop de tekst geschreven is en laat de student ontdekken hoe hij die kan verbeteren. Vaak kijken studenten in de module Goed geschreven voor het eerst met een andere blik naar hun eigen tekst. Dat schrijven ook herschrijven is, dat een tekst nooit in één keer geschreven en af is, is niet altijd de praktijk van schrijven in op leidingssituaties. Taalvaardigheidsontwikkeling is iets van de lange adem, je verbetert de taalvaar digheid niet in een module van acht bijeenkomsten. De bedoeling van Goed ge schreven is dan ook niet om een studiepunt voor de module te behalen, maar om betere teksten ná de module te schrijven, en om het proces van taalontwikkeling Deel 2 heeft betrekking op het taalmateriaal: de zinsbouw, de keuze van woor den, de juiste formulering en de taalverzorging, waaronder spelling. Feedback als motor tot taalontwikkeling

op gang te brengen die de student voor een groot deel zelfstandig tijdens zijn studie moet doorzetten.

De werkwijze van Goed geschreven sluit zodoende aan bij het principe van ‘leren leren’, zelfstandig leren en competentieleren, de nieuwe onderwijsvormen in het hbo. Tot slot kunt u gebruik maken van de lijst met foutcoderingen op blz. 165 en op de website www.coutinho.nl/goedgeschreven om de fouten in de tekst van de student aan te geven en te labelen.

Nieuw in de tweede druk

Goed geschreven is aangepast aan de spelling die sinds 2005 van kracht is. Verder verschilt deze druk op nog een aantal andere punten van de eerste.

De belangrijkste verandering werd aangebracht in de indeling van het boek. Het vertrekpunt is nu de instructie in hoofdstuk 1 (voorheen het stappenplan in hoofdstuk 4), waarmee de student meteen aan de slag kan gaan. Het analy semodel is meer naar voren gehaald, naar het begin van het boek, omdat het zo’n grote rol speelt in de aanpak van Goed geschreven . De hoofdstukken over het schrijfproces en over het gebruik van het tekstendossier en woorddossier zijn juist naar achteren verplaatst, omdat deze meer als achtergrondinformatie dienen. Verder is het analysemodel op sommige plaatsen aangevuld met een beschrij ving en zijn op verzoek van studenten meer voorbeelden aan het analysemodel toegevoegd. Studenten zijn dan bij het werken minder afhankelijk van de do cent. Het analysemodel is echter niet wezenlijk gewijzigd; het model heeft in de periode 2002 tot halverwege 2009 zijn diensten bewezen.

Een lijst met foutcoderingen is ingevoegd om het markeren en labelen van fou ten in de tekst van de student te vergemakkelijken.

Wilma van der Westen, Leiden, zomer 2009

Inhoud

Inleiding 12

1 Instructie 15

1.1 Instructie voor een module met meerdere deelnemers 15 1.2 Instructie voor zelfstudie met taalspreekuren 23

2 Analysemodel 31

Deel 1  Tekst als geheel, tekststructuur en relaties binnen de tekst 33

1 Algemeen 33 1.1 Kader, tekstsoort, onderwerp en status 33 1.2 Probleemstelling 37 1.3 Inleiding 39 1.4 Voorkennis en informatiegehalte 41 2 Tekstniveau 48

2.1 Indeling 48 2.2 Alinea’s 52 2.3 Samenhang tussen tekstgedeelten: signaalwoorden en overgangen 54 3 Zinsniveau 57 3.1 Relaties tussen zinnen: verwijs- en verbindingswoorden 57

Deel 2  Zinsbouw, formulering, woordgebruik en spelling 65

3.2 Structuur van zinnen 65 3.3 Betekenis van zinnen 82 3.4 De formulering 83 4.1 Afkortingen 95 4.2 Woordkeus 97 4.3 Variatie in woordgebruik 101 4.4 Woordcombinaties 101

4 Woordniveau 95

5 Spelling 104

5.1 Werkwoordspelling 105 5.1.1 Tegenwoordige tijd 105

5.1.2 Verleden tijd 107 5.1.3 Voltooide tijd 108 5.1.4 Engelse werkwoorden 109 5.1.5 Onregelmatige en sterke werkwoorden 110

5.2 Wel of geen hoofdletter? 111 5.2.1 Hoofdletters met betrekking tot de positie in de zin 111 5.2.2 Hoofdletters bij namen en soorten 113 5.3 Samengestelde woorden: aan elkaar, los, tussenklank of met een streepje? 120 5.3.1 Wel of niet aan elkaar? Het aaneenschrijven van woorden 120 5.3.2 Moet er een streepje tussen? Het koppelteken 126 5.3.3 De tussenletters (e)n en s in samenstellingen 131 5.4 Apostrof, trema of een koppelteken? 134 5.5 Meervoudsvorming 136 5.5.1 Meervoud op een s: wel of geen apostrof? 136 5.5.2 Meervoud van woorden als strategie of idee 137 5.5.3 Twee meervoudsvormen mogelijk 138 5.6 Sommige/sommigen 139 5.7 Een trema: financieel en financiële 140 5.8 Weglatingsstreepje 141 5.9 Getallen in teksten: letters of cijfers? 143 5.9.1 Rangtelwoorden 143 5.9.2 Eenheden en dergelijke 143 5.9.3 Geldbedragen 144

5.9.4 Procenten 144 5.9.5 Breuken 145 5.10 Bezitsvormen en verkleinwoorden 145 5.10.1 Bezitsvormen 145 5.10.2 Verkleinwoorden 146 6 De afwerking 147

Bijlagen bij het analysemodel 148 1 Structuurmarkeerders en signaalwoorden 148 2 Verbindingswoorden 151 3 Verwijswoorden 153 4 Werkwoorden met te of zonder te 156 5 Combinaties met raken 160 6 Lidwoorden 161 7 Lijst met foutcoderingen 165

3 Het schrijfproces 169

3.1 De denkprocessen tijdens het schrijven 169 3.2 Soorten schrijvers: beeldhouwers en architecten 172

3.3 Wat te doen als je vastzit? 174 3.4 Bouwplan en mindmap 174 3.5 Algemene eisen aan een tekst 178

4 Hoe werk je aan verbetering van je taalvaardigheid? 181

4.1 Taalontwikkeling tijdens je opleiding en je werksituatie 181 4.2 Hoe komt het dat je taalvaardigheid niet vooruitgaat? 181 4.3 Tekstendossier en woorddossier 182

4.3.1 Het tekstendossier 182 4.3.2 Het woorddossier 183

Na de module 189

Bijlagen 191

A Tekst ter analyse 191 B Oefeningen werkwoordspelling 195 C Diagnostische spellingtoets 196 D Voorbeeld eindtekst 200 E Antwoord- en verwijzingsmodel diagnostische spellingtoets 203 F De vaste structuren 206

Literatuur 209

Geraadpleegde literatuur 209 Literatuur over taalbeleid in het hoger onderwijs 210

Register 211

Inleiding

Goed geschreven is bestemd voor hbo-studenten en beroepskrachten die hun schriftelijke taalvaardigheid willen verbeteren. De nadruk ligt daarbij op de wat langere zakelijke teksten, zoals een voortgangsrapportage, een reflectieverslag of een onderzoeksrapport. In principe is dit boek geschreven voor gebruik in een module over zakelijk schrijven. Dat neemt echter niet weg dat je na afloop van de module delen van het boek kunt blijven gebruiken als hulpmiddel bij het schrijven en reviseren van je teksten. Sterker nog, je wordt van harte aangemoedigd om dat ook te doen! Goed geschreven is een methode met een onconventionele aanpak. De ervaring leert namelijk dat studenten die een ‘traditionele’ schrijfcursus hebben gevolgd, het geleerde na afloop vaak niet in hun eigen teksten in de praktijk brengen. Wanneer zij na afloop van zo’n cursus voor hun eigen opleiding of werk een tekst moeten opstellen, vervallen zij dikwijls weer in oude fouten. Om aan te sluiten bij de praktijk, maar ook om je het geleerde direct te laten toepassen in de praktijk, ga je in dit boek met je eigen teksten aan de slag. De normale volgorde is in Goed geschreven omgedraaid: je begint de module met een tekst die al af is, je moet namelijk eerst een tekst selecteren die je onlangs zelf, zonder hulp van anderen, hebt geschreven. En die neem je mee naar de eer ste bijeenkomst. Een eigen, voltooide tekst is dus het uitgangspunt: je analyseert deze tekst en legt vast welke aspecten van het schrijfproces je nog niet onder de knie had toen je de tekst schreef. Op basis hiervan stel je je leerdoelen vast. Je kunt daarbij de feedback van de docent, medestudenten of anderen gebruiken. Vervolgens schrijf je een nieuwe tekst waarbij je rekening houdt met je leerdoelen. Ook van die tekst maak je een analyse, waaruit weer nieuwe leerdoelen volgen, enzo voort. Doordat je steeds je eigen leerdoelen formuleert, concentreer je je op dat gene waar je nog moeite mee hebt. Op die manier stuur je jezelf bij en volg je de leerroute die het beste bij jou past. Daardoor gaat je schriftelijke taalvaardigheid efficiënter vooruit en beklijft de theorie beter dan in een ‘traditionele’ schrijfcur sus. Een voorwaarde is dat je zelfstandig en actief aan het werk gaat. Jij hebt im mers andere leerdoelen dan je medestudenten. Uiteraard mag je je leerdoelen wel bespreken met een medestudent – waar je veel van kunt leren – maar zorg

ervoor dat je ze uit je eigen teksten put. Je docent is er om vragen te beantwoor den en om je te begeleiden in het leerproces.

Goed geschreven is eenmethode die aan twee soorten doelen werkt: verbetering van de schrijfvaardigheid en de ontwikkeling van je taalvaardigheid. Als je een te kleine woordenschat hebt, kun je niet goed leren schrijven. Een module van acht weken is te kort om je woordenschat te vergroten. Door het werken met de methode Goed geschreven leer je op welke zaken je moet letten tijdens het schrijven en ontwikkel je gelijktijdig een aanpak om tijdens je hele opleiding, of tijdens je werk, (en daarnaast) te werken aan de verbetering en ontwikkeling van je taalvaardigheid.

In schema:

Productdoelen ▶ driemaal een voldoende tekst ▶ inzicht in de eisen gesteld aan een langere zakelijke tekst

Procesdoelen ▶ leren leren ▶ grip krijgen op eigen leerproces ▶ bewust worden van eigen taalgebruik ▶ leren hoe je het schrijven van een langere zakelijke tekst moet aanpakken ▶ sturen van het schrijfproces ▶ ontwikkeling van strategische taalleervaardigheden (o.a. door het werken met een teksten- en woorddossier) Het eerste hoofdstuk van dit boek bevat een instructie waarmee je aan de slag kunt gaan. Deze instructie is onlosmakelijk verbonden met de module die je volgt. Er staat in wat er per bijeenkomst (of taalspreekuur) van je wordt ver wacht. Als je de instructie stap voor stap volgt, zul je vanzelf naar alle andere hoofdstukken in dit boek worden verwezen. De instructie verwijst je ook naar een portfolio waarin je je vooruitgang bijhoudt. Dit portfolio kun je downloaden op www.coutinho.nl/goedgeschreven . Hoofdstuk 2 bevat een analysemodel om je eigen teksten te beoordelen. De instructie in hoofdstuk 1 verwijst geregeld naar dit analysemodel. In hoofdstuk 3 lees je hoe je een tekst schrijft: dit hoofdstuk gaat over het proces van het schrijven: de voorbereiding van het schrijven, het opzetten van een bouwplan en het schrijven zelf. Hoofdstuk 4 gaat over taalontwikkeling, hoe je met behulp van het teksten dossier en het woorddossier, twee onderdelen van het portfolio, je taalvaardig heid kunt vergroten.

13

Goed geschreven

Het nawoord adviseert je om de methode van Goed geschreven eigen te maken en haar tijdens je hele opleiding, en daarna, te gebruiken. Zo blijf je voortdurend werken aan je taalvaardigheid en blijft je taalvaardigheid toenemen en wordt elke tekst beter dan de vorige! Het zal je nu duidelijk zijn dat dit boek een methode geeft om je schriftelijke taalvaardigheid te vergroten en daarnaast ook bijdraagt aan je taalontwikke ling. Het is dan ook uitdrukkelijk geen volledig naslagwerk met alle mogelijke schrijfadviezen. Dat betekent dat je tijdens het analyseren van je teksten af en toe andere literatuur moet raadplegen. Wanneer je bijvoorbeeld een adviesrap port hebt geschreven en je wilt beoordelen of je tekst aan alle eisen van een goed adviesrapport voldoet, dan zul je merken dat deze eisen niet in dit boek zijn opgenomen. Ga in zo’n geval zelf op zoek naar de informatie die je nodig hebt of vraag het aan de opleiding. Op www.coutinho.nl/goedgeschreven vind je een lijst met nuttige naslagwerken.

Pictogrammen

= Inleveren van genoemde documenten.

= Bekijk en beoordeel je eigen tekst op het betreffende punt.

14

Made with FlippingBook Learn more on our blog