Tilly Dinger, Margreet Smit en Coen Winkelman - Expressiever en gemakkelijker spreken

Animerende publicatie

Expressiever en gemakkelijker spreken

Tilly Dinger, Margreet Smit, CoenWinkelman

u i t g e v e r ij

c

c ou t i n ho

Expressiever en gemakkelijker spreken

Hoe experimenteer ikmetmijn spreekgedrag?

Tilly Dinger

Margreet Smit

CoenWinkelman

Dertiende, herziene druk

c

u i t g e v e r ij

c ou t i n ho

bussum2011

© 1982Uitgeverij Coutinho b.v. Alle rechten voorbehouden.

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingenmag niets uit deze uitgaveworden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigewijze, hetzij elek tronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige anderemanier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover hetmaken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toe gestaan op grond van artikel 16 hAuteurswet 1912 dientmen de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kanmen zichwenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en ReproductierechtenOrganisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/ pro).

Eerste druk 1982 Dertiende, herziene druk, tweede oplage 2011

Uitgeverij Coutinho Postbus 333 1400AHBussum info@coutinho.nl www.coutinho.nl

Omslag: Arend vanDam

Noot van de uitgever Wij hebben allemoeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Personen of instanties die aanspraakmaken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht contact op te nemenmet de uitgever.

ISBN 978 90 469 0107 6 NUR 810

Voorwoord

Voorwoord bij de tiende druk

De tiende druk was een stimulans voor een echte vernieuwing! Zo bleek er be hoefte te bestaan aan meer informatie over het houden van een presentatie, toespraak of voordracht. Aan dit onderwerp besteedden we dan ook een geheel nieuw hoofdstuk, dat beantwoordt aan de doelstelling van dit boekje: praktisch enmeteen toepasbaar. Ook werden een aantal nieuwe subhoofdstukken toege voegd: oorzaken van stemstoornissen, aspecten van het zingen, de rol van de klemtoon in het Nederlands. Verdere aanvullingen, wijzigingen, nieuwe oefenin gen en suggesties beogen de helderheid en efficiëntie van het boek nog te ver groten. Tot slot zijn in elk hoofdstuk de gewenste aanpassingen aan de recent ste ontwikkelingen ingevoerd, zoals op het gebied van apparatuur. De grote lijn van het boek is overigens wegens de talloze positieve reacties hieropwezenlijk dezelfde gebleven.

Voorwoord bij de dertiende druk

Net zoals in de elfde en twaalfde druk hebben we in de dertiende druk een aantal verbeteringen aangebracht en een paar schoonheidsfoutjes weggewerkt. Met name hoofdstuk 20 is geheel herzien.

Wij danken allen die in de loop der jaren door hun reacties ons steeds weer po sitief gestimuleerd hebben.

We wensen de lezer wederom veel plezier met het experimenterenmet Expres siever en gemakkelijker spreken!

Tilly Dinger Margreet Smit CoenWinkelman

Najaar 2007

Inhoud

Inleiding 11

1

2 Overzicht van fysieke en expressieve factoren die het spreekgedrag bepalen 13

Wat is spraak? 15 Spraak voorgesteld als systeem 15 Functies van de spraak 17 Hoe komt spraak tot klinken? 18

3

Communicatie: meer dan spraak 19

4

Zichtbare expressieve factoren 21 Oogcontact 21 Houding 24 Gezichtsexpressie (mimiek), gebaren (gesticulatie), stereotiepe bewegingen 27

5

Hoorbare expressieve factoren 29 Zinsmelodie (stemmelodie, intonatie) 29

6

Tempo 31 Timing 32

Klemtoon 33 Luidheid 33 Stopwoorden, afleidende geluiden 35

7 Verlevendigen van de spraak, leggen van accenten 36

Adem 38 Adem- en ontspanningsreacties 39 Adem, ontspanning, eutonie 40 Ademritme 42 Anatomische en fysiologische aspecten van het ademen 46

8

Adembeweging bij het spreken 50 Oefeningen voor ademverdieping 50

Neusademing tegenover mondademing 51 De waarde van oefeningen uit een boek 53 Adem-, waarnemingsoefeningen 54 Adem-aandachtsoefening: een basishouding 56 Oefeningen voor efficiënt ademgebruik bij spreken 57 Hyperventilatie 59 Verschijnselen 59 Wanneer komt hyperventilatie voor? 60 Mogelijkheden om iets aan hyperventilatie te doen 61 11 Stem 65 De invloed van emoties op de stem en omgekeerd 66 De stem in het beroep 67 Oorzaken van stemproblemen 67 Specifieke lichamelijke signalen 68 De vorming van het stemgeluid 69 Resonans van de stem 71 De (optimale) gemiddelde spreektoonhoogte 74 Stemvolume 74 Stemsparendemaatregelen 76 Stemstoornissen (knobbeltjes, oedeem, poliepen) 76 Stemwisseling in de puberteit 80 Aspecten van het zingen 81 9 10 Doorsnede van hoofd en stemapparaat 64

12 Articulatie 85

Duidelijker articuleren 86 Uitspraak van de lettergrepen 88 Articulatie van klanken die nog al eens problemen kunnen opleveren 89

Assimilatie (aanpassing, co-articulatie) 90 Uitspraakvervlakking 91 Dialect, accent 91

13 Overzicht van factoren die de verstaanbaarheid beïnvloeden 92

14 Luid spreken, spreken in grote ruimten (zonder microfoon) 93

15 Sprekenmet microfoon 95

16 Nasaliteit 97 17 Broddelen 100

Kenmerken van het broddelen 101 Oorzaak van broddelen 102 Verbetering van broddelachtig spreken 102 Motivatie voor verbetering 103 Oefeningen voor broddelachtig spreekgedrag 104 Hoemanifesteert spreekangst zich? 107 Angst in het algemeen, aangeleerde angst, faalangst 108 Hoe houd je spreekangst in stand? 109 Hoe kun je spreekangst verminderen? 110 Mogelijkheden om het zelfvertrouwen te vergroten 112 19 Het veranderen van spreekgedrag 115 Stadia in het veranderingsproces 117 Het gebruik van de recorder 118 Zelfobservatieschema's of wel ‘Dagboeken’ 121 20 Een presentatie, voordracht, toespraak houden 125 De voorbereiding 125 De inhoud van de boodschap – globaal bouwplan 125 Voorlezen of... 126 Audio-visuele hulpmiddelen 128 Spreekgedrag tijdens de presentatie 130 Natuurlijke opvang haperingen 133 Humor 133 Die eersteminuut – startstress 134 18 Spreekangst 107

21 Adviezen voor het sprekenmet doven en slechthorenden 135

22 Adviezen uit de achtste eeuw 137

Literatuur 138

Register 140

Over de auteurs 142

1 Inleiding

11

|

Spreken is eenmiddel om contact temaken en zich kenbaar temaken. We zijn allemaal gewend aan onze eigenmanier van spreken, maar tochwetenwe over het algemeen nauwelijks hoe het spreekproces verloopt. Demeestemensen zijn zichweinig bewust van het eigen spreken en van alles wat er mee samenhangt. Sommigen wekken bijvoorbeeld door hun manier van spreken een andere in druk dan ze denken of zoudenwillen. Spreken kanmoeiteloos verlopen. Het kan echter ook problemen en frustra ties oproepen en daarmee de effectiviteit van de communicatie verstoren. Communicatie verloopt dan ook niet altijd ‘vanzelfsprekend’. Zo kunnen ten gevolge van een verkeerdemanier van sprekenmoeilijkheden ontstaan als stemklachten die zich kunnen uiten in pijn, vermoeidheid, ‘ik heb last van mijn keel’ en heesheid. Voorts kan de verstaanbaarheid belemmerd worden door te snel, binnensmonds of te zacht spreken, en kan gebrek aan le vendigheid in het spreken een gesprek minder boeiend maken en de aandacht van de luisteraar doen verslappen. Dit alles kan het plezier in het spreken en luisteren bederven en kan in de uitoefening van bepaalde beroepen een beper king zijn. Er bestaan ook misverstanden , zoals het idee dat de eigenmanier van spre ken een onveranderbaar gegeven is. Dit blijkt uit opmerkingen als: ‘Zo praat ik nu eenmaal’ ‘Ik heb nu eenmaal zo’n zachte stem, ik kan niet harder’ ‘Ik hebmijn hele leven al eentonig gesproken’ ‘Als kind durfde ikmijnmond al niet open te doen’. Met dit boekwillenwe aangeven dat demanier van sprekenwel degelijk veran derbaar is. Het kan met enige oefening – zonodig met professionele begelei ding – vaak gemakkelijker, beter verstaanbaar, prettiger of expressiever worden. Belangrijk daarbij is of iemand voor verandering openstaat. Het kunnen kleine, maar heel belangrijke veranderingen betreffen, die het eigene, het persoonlijke in het spreken, niet behoeven aan te tasten. In dit boek worden diverse aspecten van het spreekgedrag beschreven. Niet alleen onderwerpen als adem, stem, articulatie en dergelijke, maar ook non verbale aspecten als houding, gebaren, oogcontact. Want juist op deze laatste signalen reageert de luisteraar vaak in de eerste plaats. Ook wordt aandacht geschonken aan de belangrijke wisselwerking die er bestaat tussen gevoelens, emoties enerzijds en spreken anderzijds. Een bij-

zonder voorbeeld hiervan is spreekangst, waaraan een apart hoofdstuk is ge wijd. Wisselende spreekomstandigheden vereisen aanpassing van het spreken, zoals aanpassing aan de spreekruimte (akoestiek, omgevingslawaai) en aan de gesprekspartner(s). De hiermee samenhangende spreektechnische en ook psych(olog)ische factoren, zoals stemming, gevoel van (on)zekerheid worden even eens belicht. Naast de soms noodzakelijke theoretische informatie verschaft dit boek veel praktische tips , o.a. in de vorm van onmiddellijk uitvoerbare sugges ties . We besteden alleen aandacht aan de vorm en de uitvoering van het spre ken, niet aan de taalvaardigheden en de inhoud van het spreken, hoewel deze natuurlijk ook een groot deel van de communicatie bepalen. Afgezien van een enkele uitzondering gaanwe niet in op stem- en spraakstoornissen. Dit boek is bestemd voor – allen die belangstelling hebben voor alles wat met spreken temaken heeft; – allen die (in hun beroep) veel moeten spreken; – logopedisten en allen die onder hun leiding – individueel of in groepsver band – bezig zijnmet de scholing van stem en spraak. Wij beogen het bewustwordingsproces van het eigen spreekgedrag te stimule ren en suggesties voor verbetering aan te reiken. We dagen de lezer uit met zijn* spreekgedrag te experimenteren om zijn eigen expressiemogelijkheden te ontdekken en te verruimen of om zich professioneel te laten begeleiden.

12 hoofdstuk 1 |

* Waar wij schrijven hij, zijn, spreker e.d. bedoelenwij ook zij, haar, spreekster e.d.

Made with FlippingBook flipbook maker